Υποκατάστατα γεύματος: Μας βοηθούν ή όχι τελικά;

Τελικά τα υποκατάστατα γευμάτων με στόχο το αδυνάτισμα μας βοηθούν;

Το υπερβάλλον σωματικό βάρος αποτελεί ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας με όλο και περισσότερους ενήλικες και ανηλίκους να κατατάσσονται στις κλίμακες του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων έχει προσπαθήσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του να χάσει βάρος, με διάφορους τρόπους, ενώ τέσσερις στους δέκα ακολουθούν δίαιτα για απώλεια βάρους.

Γράφει η Μαρία Μαντζώρου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Μυτιλήνη

Διάφορα προγράμματα διατροφής έχουν μελετηθεί επιστημονικά, και έχουν γίνει διάσημα, ενώ τον τελευταίο καιρό τα προγράμματα υποκατάστασης γευμάτων ακούγονται όλο και περισσότερο.

Τι είναι και πώς λειτουργούν τα υποκατάστατα γευμάτων;

Η υποκατάσταση γευμάτων είναι η παροδική αντικατάσταση γευμάτων με προϊόντα (τα υποκατάστατα γευμάτων) που μπορεί να είναι ροφήματα, σούπες ή μπάρες, και περιέχουν σχετικά λίγες θερμίδες, και είναι πλούσια σε πρωτεΐνη και σε φυτικές ίνες, με αποτέλεσμα να είναι πιο έντονο το αίσθημα κορεσμού.

Συνήθως αντικαθιστούν 1 με 2 ημερήσια γεύματα ή ακόμη και όλα τα γεύματα, ώστε να μειωθούν οι ημερήσιες θερμίδες του προσλαμβάνει το άτομο στις 800-1000 περίπου θερμίδες, έτσι ώστε να υπάρξει αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας και συνεπώς απώλεια βάρους.

Επιπλέον, η χρήση των διαίτων αυτών πρέπει να γίνει υπό την καθοδήγηση ιατρού και διαιτολόγου-διατροφολόγου, με χρήση επιπλέον συμπληρωμάτων διατροφής για την επίτευξη της επαρκούς πρόσληψης θρεπτικών συστατικών, ενώ δεν ενδείκνυνται για όλους.

Έχουμε έρευνες που να μελετούν τα αποτελέσματα τους;

Οι μελέτες που έχουν γίνει ως τώρα δείχνουν βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα στην απώλεια βάρους, όμως η χρήση τους εκτός μελετών δεν είναι καταγεγεγραμένη, όπου ο διαιτώμενος θα πρέπει να τα αγοράσει μόνος του τα προϊόντα, αλλά και να επισκεφτεί διαιτολόγο-διατροφολόγο και ιατρό για την απαραίτητη παρακολούθηση.

Η μελέτη DROPLET του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ερεύνησε τα αποτελέσματα της ολικής υποκατάστασης γευμάτων σε σχέση με τις γενικές οδηγίες από τον γενικό ιατρό, με ενθαρρυντικά βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα.

Βέβαια, 3 χρόνια μετά την παρέμβαση, το βάρος των συμμετεχόντων είχε επανέλθει, ενώ βελτίωση βρέθηκε μόνο για τους συμμετέχοντες της υποκατάστασης γευμάτων στην αρτηριακή πίεση. Σημαντικό είναι να αναφερθεί σε αυτό το σημείο ότι ο τρόπος λειτουργίας του Εθνικού Συστήματος Υγείας, των διαιτολόγων και των διατροφολόγων στο Ην. Βασίλειο διαφέρει άρδην σε σχέση με το Ελληνικό.

Επιπλέον, αναφορικά με την ποιότητα διατροφής, φαίνεται ότι η ποιότητα διατροφής μετά το πέρας της παρέμβασης με υποκατάστατα γευμάτων δεν βελτιώνεται, γεγονός πολύ σημαντικό για τους δείκτες υγείας, καθώς η βελτίωση της ποιότητας της διατροφής, οδηγεί σε βελτίωση δεικτών και χωρίς την απώλεια βάρους.

Σημαντικό είναι επίσης, να αναφερθεί ότι η υποκατάσταση των γευμάτων δεν συνεχίζεται επ’ αόριστον. Η υποκατάσταση γευμάτων διαρκεί για περίπου 8 εβδομάδες, με επανεισαγωγή των τροφών σταδιακά για τις επόμενες 4 εβδομάδες.

Ο διαιτώμενος εν τω μεταξύ θα πρέπει να έχει αναπτύξει γνώσεις και δεξιότητες σχετικά με την υγιεινή διατροφή, τη μαγειρική και την προετοιμασία θρεπτικών γευμάτων, και ιδανικά έχει βάλει την άσκηση στην καθημερινότητά του. Μάλιστα, καθόλη τη διάρκεια του προγράμματος υποκατάστασης θα πρέπει να υπάρχει και συμβουλευτική και εκπαίδευση γύρω από τη διατροφή.

Ποιά είναι τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα των υποκατάστατων γεύματος;

Από τη μία τα υποκατάστατα μπορούν να βοηθήσουν ορισμένα άτομα με παχυσαρκία, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, για ένα μικρό χρονικό διάστημα βέβαια. Από την άλλη, δεν προσφέρουν τα θρεπτικά συστατικά και τα αντιοξειδωτικά που προσφέρουν τα τρόφιμα (και η συνεργιστική δράση των τροφίμων), και την απόλαυση του γεύματος, ενώ όπως προαναφέρθηκε τα προϊόντα αυτά δεν είναι διατροφικά πλήρη με κίνδυνο να εμφανιστούν διατροφικές ελλείψεις.

Επειδή το φαγητό είναι μέρος της κοινωνικής μας ζωής, η πρακτική της υποκατάστασης οδηγεί στον αποκλεισμό από κοινωνικές συναναστροφές όπου το φαγητό έχει κεντρικό ρόλο!

Η επιλογή της πρακτικής της υποκατάστασης γευμάτων, δεν οδηγεί στην προσκόλληση σε ένα υγιεινό πρότυπο διατροφής. Η συμβολή ενός διαιτολόγου-διατροφολόγου κρίνεται απαραίτητη, και για τη σωστή εκτέλεση της μεθόδου, αλλά και για την βελτίωση των διατροφικών συνηθειών και συμπεριφορών.

Επίσης, το κόστος τους είναι υψηλό, ενώ υπάρχει και έλλειψη ποικιλίας γεύσεων και υφών στην χρήση υποκατάστατων. Σημαντικό να σημειωθεί ότι υπάρχει κίνδυνος παρενεργειών σε άτομα με ηπατικές και νεφρικές νόσους, ενώ δεν αποκλείεται και αλληλεπίδραση των σκευασμάτων με την φαρμακευτική αγωγή ενώ φυσικά δεν συστήνεται για άτομα με διατροφικές διαταραχές (όπως ανορεξία) και στις θηλάζουσες.

Για απώλεια βάρους αρκεί να βρισκόμαστε σε αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας, δηλαδή όταν τρώμε λιγότερες θερμίδες από αυτές που χρειαζόμαστε, ανεξαρτήτως σύνθεσης μακροθρεπτικών συστατικών και ποιότητας  της διατροφής.

Οι συστάσεις του National Institute for Health and Care Excellence (NICE) του Ην. Βασιλείου, δεν συστήνουν τις δίαιτες πολύ χαμηλών θερμίδων παρά μόνο σε ιδιαίτερες περιπτώσειςόπως η άμεση απώλεια βάρους πριν από μια επέμβαση και για μικρό χρονικό διάστημα, με τα άτομα να βρίσκονται υπό την παρακολούθηση ιατρού και διαιτολόγου, ενώ δεν συστήνεται η χρήση τους στην καθημερινή κλινική πρακτική.

Για μακροχρόνια απώλεια βάρους συστήνεται εξατομικευμένη παρέμβαση, με βιώσιμες διατροφικές αλλαγές, που οδηγούν σε απώλεια βάρους, με ευελιξία, χωρίς να χρησιμοποιούνται περιοριστικά και μη-ισορροπημένα προγράμματα διατροφής, καθώς δεν έχουν μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, και μπορεί να είναι επιβλαβείς.

Μάλιστα, η βελτίωση της διατροφής, ακόμη και αν δεν υπάρξει απώλεια σωματικού βάρους είναι ευεργετική για την υγεία και τους κλινικούς δείκτες!

Δώστε προσοχή

Τέλος πολλά απο τα προϊόντα που διαφημίζονται για υποκατάσταση γευμάτων πωλούνται από άτομα που δεν είναι επαγγελματίες υγείας και οι συστάσεις τους δεν συνάδουν με τις κατευθυντήριες οδηγίες που επιβάλλεται να ακολουθούν οι επαγγελματίες υγείας, θέτοντας έτσι  σε κίνδυνο την υγεία και ευεξία του κοινού, ενώ δεν τηρείται το πρωτόκολλο χρήσης της μεθόδου της υποκατάστασης γευμάτων.

Άλλο ένα σημαντικό μειονέκτημα είναι η έλλειψη ελέγχου από φορείς όπως ο ΕΟΦ για την διακίνηση των σκευασμάτων αυτών, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αποκλειστούν τυχόν μολύνσεις με άλλα συστατικά ή προσθήκη ουσιών που δεν είναι ασφαλή για χρήση από τον άνθρωπο.

Συμπέρασμα

Συνοψίζοντας, η υποκατάσταση γευμάτων ως πρακτική έχει βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, εφόσον ακολουθείται το πρωτόκολλο υποκατάστασης, παρακολούθησης και διατροφικής εκπαίδευσης. Μακροπρόθεσμα αποτελέσματα απαιτούν και μακροπρόθεσμες αλλαγές στην ποιότητα της διατροφής, στις διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές, ενώ δεν πρέπει να αμελείται η βελτίωση της σχέσης με το φαγητό!

Στην περίπτωση που θέλει κάποιος να προχωρήσει με ένα τέτοιο πρόγραμμα θα πρέπει να γίνει υπό ιατρική και διαιτολογική παρακολούθηση, εφόσον συμβουλευτεί τον ιατρό του αν πληροί τις προϋποθέσεις, και να ζητήσει τη βοήθεια του διαιτολόγου-διατροφολόγου, για τη βέλτιστη κατεύθυνση στην κατάρτιση ενός εξατομικευμένου προγράμματος και στην σταδιακή αλλαγή διατροφικών συνηθειών!

Ακολούθησε το fmh.gr στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Μαρία Μαντζώρου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Μυτιλήνη

Ακολούθησε την Μαρία στο Facebook και στο Instagram

Πηγές

• Santos I, Sniehotta FF, Marques MM, Carraça EV, Teixeira PJ. Prevalence of personal weight control attempts in adults: a systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2017 Jan;18(1):32-50. doi: 10.1111/obr.12466. Epub 2016 Sep 21. PMID: 27653242; PMCID: PMC5215364.
• Astbury NM, Aveyard P, Nickless A, Hood K, Corfield K, Lowe R, Jebb SA. Doctor Referral of Overweight People to Low Energy total diet replacement Treatment (DROPLET): pragmatic randomised controlled trial. BMJ. 2018 Sep 26;362:k3760. doi: 10.1136/bmj.k3760. PMID: 30257983; PMCID: PMC6156558.
• Astbury NM, Edwards RM, Ghebretinsea F, Shanyinde M, Mollison J, Aveyard P, Jebb SA. Extended follow-up of a short total diet replacement programme: results of the Doctor Referral of Overweight People to Low Energy total diet replacement Treatment (DROPLET) randomised controlled trial at 3 years. Int J Obes (Lond). 2021 Nov;45(11):2432-2438. doi: 10.1038/s41366-021-00915-1. Epub 2021 Jul 23. PMID: 34302120; PMCID: PMC8528708.
• Pattinson AL, Seimon RV, Harper C, Nassar N, Grech A, Santoso EA, Franklin J, Inan-Eroglu E, Gibson AA, Sainsbury A. Diet Quality following Total Meal Replacement Compared with Food-Based Weight-Loss Diets in Postmenopausal Women with Obesity: A Secondary Analysis of the TEMPO Diet Trial. J Nutr. 2021 Nov 2;151(11):3299-3312. doi: 10.1093/jn/nxab311. Erratum in: J Nutr. 2021 Nov 2;151(11):3598. PMID: 34515308.
• NICE Obesity: identification, assessment and management https://www.nice.org.uk/guidance/cg189/ifp/chapter/do-you-need-to-go-on-a-special-diet