Κετογονική δίαιτα: Τα υπέρ, τα κατά και τι να προσέξετε

Τι είναι η κετογονική δίαιτα; Ποιοι πρέπει να την χρησιμοποιούν και ποια είναι τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα και οι πιθανές παρενέργειες της;

Ο όρος “κετογονική δίαιτα” δεν αναφέρεται σε ένα οποιοδήποτε διατροφικό πλάνο με μειωμένους υδατάνθρακες με συνέπεια τον σχηματισμό κετονών, αλλά ορίζει ένα πολύ συγκεκριμένο διατροφικό σχήμα με πρώτιστη θεραπευτική αξία στην αντιμετώπιση περιπτώσεων παιδικής επιληψίας όπου η φαρμακευτική αγωγή δεν επαρκεί για τη διαχείριση των συμπτωμάτων.

Ωστόσο διαφημίζεται ευρέως για επιπρόσθετα οφέλη που σχετίζονται με τη διαχείριση βάρους και τον γλυκαιμικό έλεγχο.

Στην κετογονική διαίτα, η πρόσληψη των υδατανθράκων περιορίζεται σημαντικά στα 20-50 γραμμάρια την ημέρα, ενώ οι υπόλοιπες θερμίδες προέρχονται ως επί το πλείστον από τα λιπαρά οξέα.

Τα μακροθρεπτικά συστατικά στην αυθεντική κετογονική δίαιτα συνήθως έχουν την αναλογία 4 λιπαρά οξέα προς 1 υδατάνθρακες + πρωτεΐνες (4:1 ratio).

Ωστόσο, υπάρχει και η αναλογία 3:1, όπως επίσης και παραλλαγές του κλασικού πρωτοκόλλου (δίαιτα τριγλυκεριδίων μέσης αλύσου – MCT, τροποποιημένη δίαιτα Atkins, δίαιτα χαμηλού Γλυκαιμικού Δείκτη).

Παρ’ όλες τις διαφορές τους, σε όλα τα κετογονικά πρωτόκολλα:

• υπάρχει σημαντική παραγωγή κετονών
• αποκλείονται οι πηγές υδατανθράκων (τρόφιμα με άμυλο ή πλούσια σε φυσικά ή πρόσθετα σάκχαρα, π.χ. ψωμί, προϊόντα ζύμης, ζυμαρικά, ρύζι, πατάτες, φρούτα, λαχανικά κ.α.), με εξαίρεση κάποια είδη μούρων
• διατηρείται η πρόσληψη πρωτεϊνών
• ενθαρρύνεται η αυξημένη κατανάλωση λιπαρών οξέων, η ποιότητα των οποίων ωστόσο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής για την καρδιαγγειακή υγεία

Το πώς μεταφράζονται τα συγκεκριμένα ποσοστά των μακροθρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λιπαρά οξέα) στις καθημερινές διατροφικές επιλογές, και η εν γένει πρακτική εφαρμογή αυτού του διαιτητικού σχήματος με στοχευμένη διάρκεια, αποτελεί αντικείμενο του κλινικού διαιτολόγου-διατροφολόγου, σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό εφόσον αφορά λόγο υγείας (π.χ. φαρμακοανθεκτική επιληψία).

Διατροφή και κετογένεση

Ο μηχανισμός δράσης της κετογονικής δίαιτας εδράζει τη λογική του στο διαφορετικό υπόστρωμα (βιολογικό μακρομόριο) που στοχευμένα μεταβολίζεται (λίπος αντί για υδατάνθρακες).

Σε καθεμία από τις 4 παραλλαγές του, το διαιτητικό αυτό σχήμα:

• καταρχήν εξαντλεί τα αποθέματα γλυκόζης του οργανισμού (γλυκογόνο), αφού δεν προσφέρει επαρκείς υδατάνθρακες μέσω της τροφής
• εξαναγκάζει τον οργανισμό, και ειδικότερα το ήπαρ, να καταφύγει στην καύση λίπους, καθώς η γλυκόζη που κυκλοφορεί στο αίμα είναι πλέον ανεπαρκής λόγω της σημαντικά μειωμένης πρόσληψης υδατανθράκων
• αναγκάζει το σώμα να χρησιμοποιήσει το λίπος ως κύρια καύσιμη ύλη, τα προϊόντα μεταβολισμού του οποίου ονομάζονται κετόνες

Μπορώ να χάσω βάρος με κετογονική δίαιτα;

Η κετογονική δίαιτα έχει αποκτήσει αυξημένο ενδιαφέρον ως διατροφική προσέγγιση, καθώς διαφημίζεται ευρέως εδώ και δύο δεκαετίες ως η λύση-θαύμα στην απώλεια βάρους, ωστόσο δεν είναι κατάλληλη για όλους και εν γένει δεν αποτελεί ένα ισορροπημένο διατροφικό μοτίβο, αλλά είναι περισσότερο μια προσέγγιση στέρησης ενέργειας, δεδομένου ότι οι υδατάνθρακες αποτελούν την κατεξοχήν καύσιμη ύλη του ανθρώπινου οργανισμού, που στην περίπτωση αυτή περιορίζονται σημαντικά για να υποκατασταθούν από λιπαρά οξέα.

Επιπροσθέτως, η ποιότητα των αυξημένων λιπαρών οξέων που συνθέτουν το πρωτόκολλο καθεμίας εκ των τεσσάρων ειδών κετογονικής δίαιτας, παίζει ουσιαστικό ρόλο στην καρδιαγγειακή υγεία.

Η αυξημένη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων, που έρχεται σε αντίθεση με τις συστάσεις επιστημονικών φορέων, συσχετίζεται με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο και μειωμένο προσδόκιμο ζωής.

Η κετογένεση είναι ένας φυσιολογικός μηχανισμός του ανθρώπινου σώματος, που προκύπτει κατά την ολιγόωρη αποχή από την τροφή, π.χ. λόγω ύπνου ή νηστείας.

Ωστόσο, όταν η κετογένεση εντάσσεται σταθερά σε ένα κετογονικό διαιτητικό πρωτόκολλο, έχει παρατεταμένη διάρκεια που μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για την υγεία λόγω της συσσώρευσης κετονοσωμάτων.

Η προκληθείσα επιταχυνόμενη λιπόλυση είναι που κάνει την κετογονική δίαιτα δημοφιλή στην κατεύθυνση της απώλειας βάρους, κάτι που όμως συνοδεύεται από μειονεκτήματα και παρενέργειες, γι’ αυτό και οφείλει να συνοδεύεται από προϋποθέσεις, διαιτολογική επίβλεψη και συγκεκριμένη διάρκεια κατά περίπτωση.

Ταυτόχρονα, αξίζει να αναφερθεί ότι λιπόλυση προκύπτει με την εφαρμογή οποιασδήποτε υποθερμιδικής δίαιτας και άσκησης, ξεχωριστά ή σε συνδυασμό.

Ποιοι πρέπει να την χρησιμοποιούν;

Η κετογονική δίαιτα λαμβάνει αυξανόμενη προσοχή ως πιθανή θεραπεία για νευρολογικές διαταραχές που προκύπτουν από κακή βιολογική ρύθμιση ενδοκυτταρικών μεταβολικών μονοπατιών, όπως η νόσος Alzheimer (Alzheimer’s disease), η νόσος του Πάρκινσον (Parkinson’s disease) αλλά και νευρολογικές διαταραχές του ύπνου. Από το 1920 αποτελεί τεκμηριωμένα αποτελεσματική διατροφική θεραπευτική γραμμή στην αντιμετώπιση των επιληπτικών επεισοδίων της φαρμακοανθεκτικής επιληψίας.

Δεδομένης ωστόσο της ευρείας και δημοφιλούς χρήσης της για μη ιατρικούς σκοπούς, πλησίον άλλων διαιτητικών σχημάτων όπως η δίαιτα άνευ γλουτένης, η χορτοφαγική και η vegan διατροφή, χρήσιμη είναι η διευκρίνιση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της κετογονικής δίαιτας ως ακολούθως:

Πλεονεκτήματα κετογονικής δίαιτας

Η κετογονική δίαιτα:

• περιορίζει την όρεξη λόγω της παραγωγής κετονοσωμάτων
• είναι αποτελεσματική στη διαχείριση των συμπτωμάτων της φαρμακοανθεκτικής επιληψίας
• παρότι υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις για την επίδραση της στη δραστική μείωση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης σε αναλογία με τη δραστική μείωση των υδατανθράκων, όμοια οφέλη αποδεικνύεται πως προσφέρει η Μεσογειακή διατροφή που είναι ισορροπημένη και ευκολότερη να τηρηθεί.

Μειονεκτήματα και παρενέργειες κετογονικής δίαιτας

Στον αντίποδα, η κετογονική δίαιτα είναι ένα ιδιαίτερα περιοριστικό διατροφικό πρωτόκολλο, δύσκολο πρακτικά να τηρηθεί.

Η θεωρία της κετογένεσης στην κατεύθυνση της καύσης λίπους συναρπάζει και έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον ως η λύση-θαύμα στην απώλεια βάρους, ωστόσο η υιοθέτηση μιας κετογονικής διατροφής, πολύ περισσότερο δίχως την επίβλεψη κλινικού διαιτολόγου-διατροφολόγου ή τους σωστούς λόγους, ελλοχεύει το ενδεχόμενο για:

• Διατροφικές ελλείψεις, καθώς παρέχει λιγότερες φυτικές ίνες, λιγότερο φώσφορο και μικρότερη ποσότητα βιταμινών B6, C, D και Ε – κατ’ εξαίρεση, η κετογονική διατροφή παρέχει περισσότερη βιταμίνη Β12
• Προβλήματα στην ηπατική και νεφρική λειτουργία
• Υπογλυκαιμία ή διαβητική κετοξέωση
• Δυσκοιλιότητα
• Ζαλάδα και διακυμάνσεις στη διάθεση
• Έντονη κακοσμία στόματος, ως απόρροια της παραγωγής κετονών

Κετογονικό διατροφικό πλάνο

Ο/η κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος μπορεί να σχεδιάσει το ακριβές πρωτόκολλο κετογονικής δίαιτας κατά περίπτωση, για συγκεκριμένο σκοπό και με ορισμένη διάρκεια, και σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό.

Συνιστώνται:

• Η έμφαση σε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά: ψάρια και θαλασσινά (ιδίως λιπαρά ψάρια π.χ. σαρδέλα και σολομός), αβοκάντο, ξηροί καρποί και σπόροι (π.χ. λιναρόσπορος), ταχίνι, ελαιόλαδο.
• Η προτίμηση πηγών πρωτεΐνης με χαμηλά κορεσμένα λιπαρά: όσπρια, αυγό, ξηροί καρποί και σπόροι
• Η αποφυγή επεξεργασμένου κόκκινου κρέατος (π.χ. αλλαντικά)
• Συμπληρώματα διατροφής σε συνάφεια με τις διατροφικές ελλείψεις που η κετογονική δίαιτα επιφέρει.
• Η επανένταξη των τροφίμων που αποκλείει η κετογονική δίαιτα μετά την ολοκλήρωση του πρωτοκόλλου αυτής, υπό την επίβλεψη διαιτολόγου-διατροφολόγου, για την απαραίτητη μετάβαση σε ένα ισορροπημένο διατροφικό μοτίβο όπως αυτό της Μεσογειακής διατροφής.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ: Έτσι θα διαλέξεις τη δίαιτα που ταιριάζει καλύτερα σε εσένα

Ακολούθησε την fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Απο την Ιωάννα Αδαμίδου, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος υπεύθυνη του Διατροφολογικού κέντρου Bioiatriki+ στο κέντρο της Θεσσαλονίκης

Πηγές:

• Andrewski et al. (2022) Nutritional Deficiencies in Vegetarian, Gluten-Free and Ketogenic Diets. Pediatrics in Review, 43 (2): 61-70. https://publications.aap.org/pediatricsinreview/article-abstract/43/2/61/184654/Nutritional-Deficiencies-in-Vegetarian-Gluten-Free?redirectedFrom=fulltext&utm_source=TrendMD&utm_medium=TrendMD&utm_campaign=PedRev_TrendMD_0
• Freeman et al. (2007) The Ketogenic Diet: One Decade Later. Pediatrics, 119 (3): 535-543. https://publications.aap.org/pediatrics/article-abstract/119/3/535/70431/The-Ketogenic-Diet-One-Decade-Later?redirectedFrom=fulltext
• Gano et al. (2014) Ketogenic diets, mitochondria and neurological diseases. Journal of Lipid Research, 55 (11): 2211-2228. https://www.jlr.org/article/S0022-2275(20)34975-0/fulltext
• Harvard Health Publishing – Should you try the keto diet? https://www.health.harvard.edu/staying–healthy/should–you–try–the–keto–diet
• Standford Medicine – Keto and Mediterranean diets both help manage diabetes, but one is easier to maintain. https://med.stanford.edu/news/all–news/2022/070/keto–mediterranean–diet–diabetes.html
• Zhu et al. (2022) Ketogenic diet for human diseases: the underlying mechanisms and potential for clinical implementations. Signal Transduct Target Ther, 7 (1): 11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35034957/