Καρκίνος: Πως η άσκηση βοηθάει προληπτικά και βελτιώνει την ποιότητας ζωής

Καρκίνος και Άσκηση ως μεσο πρόληψης αλλα και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Μια από τις μεγαλύτερες νόσους που μαστίζεται η παγκόσμια κοινωνία είναι ο Καρκίνος, γνωστός και ως κακοήθης όγκος ή κακοήθες νεόπλασμα. Πιστεύεται, ότι η πρώτη εμφάνιση της νόσου χρονολογείται το 2.625 π.Χ. από έναν αιγύπτιο ιατρό εν΄ ονόματι Ιμχοτεπ. Ο Ιμχοτεπ εξετάζοντας έναν ασθενή του ανέφερε για πρώτη φορά τον καρκίνο του Μαστού περιγράφοντάς τον σαν μια μπάλα από χαρτί. «Μια διογκωμένη μάζα στον μαστό η οποία είναι σαν να αγγίζεις μια μπάλα από χαρτί».

Γράφει ο Περικλής Κάβουρας, Γυμναστής. Κομοτηνή

Επίσης, υπάρχουν πολλές αναφορές από μεγάλα ονόματα της επιστήμης όπως, του Ιπποκράτη, Γαληνού, Rudolf Virchow, Peyton Rous, Morgagni, John Hunter και άλλων μεγάλων επιστημόνων, οι οποίοι εξέτασαν τόσο σε ανθρώπους όσο και σε άλλους έμβιους οργανισμούς την νόσο καταλήγοντας σε διαφορές στην ονομασία της νόσου, καθώς και στην κυτταρική του δομή μέχρι να αποκτήσουμε την τεκμηριωμένη και πιο αναλυτική σημερινή εικόνα.

Βέβαια, ενώ σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί τιτάνια βήματα με την εξέλιξη της επιστήμης για την δομή και την λειτουργία του καρκινικού κυττάρου, υπάρχουν πολλά ακόμα ερωτηματικά για τον τρόπο εμφάνισης και εκδήλωσης της νόσου αλλά και της αποκατάστασης και θεραπείας της.

Λειτουργία του κυτταρικού κύκλου και Καρκίνος

Ο στόχος ενός κυττάρου είναι να αντιγράψει τις γενετικές πληροφορίες τους και να τις μεταβιβάζει στην επόμενη κυτταρική γενιά μια διαδικασία γνωστή ως κυτταρικός κύκλος που χωρίζεται σε φάσεις. Είναι προγραμματισμένα να διαφοροποιούνται και να αναπτύσσονται σε συγκεκριμένα κύτταρα που θα επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες στον οργανισμό.

Ο κυτταρικός κύκλος λοιπόν, ξεκινάει αρχικά με την διαίρεση του πυρήνα μια δοκιμασία που ονομάζεται μίτωση και από την διαίρεση του κυττάρου που λέγεται κυτταροκίνηση. Οι δυο αυτές διεργασίες συνιστούν την φάση Μ. Επιπλέον, ανάμεσα στις δυο φάσεις Μ υπάρχει η μεσόφαση που είναι μια πολύ δραστήρια φάση στην οποία περικλείονται οι άλλες τρεις φάσεις του κυτταρικού κύκλου. Στη φάση S τώρα το κύτταρο αντιγράφει το DNA του και αποτελείται από 2 ακόμα φάσεις στις οποίες το κύτταρο συνεχίζει να αυξάνει την μάζα του την G1 και την G2.

Κατά την διάρκεια αυτών των φάσεων, το κύτταρο ελέγχει το εσωτερικό και εξωτερικό του περιβάλλον για να επιβεβαιώσει ότι οι προετοιμασίες έχουν ολοκληρωθεί ώστε να προχωρήσει στην αντιγραφή του DNA και την διαδικασία της μίτωσης. Υπάρχουν, επίσης, συγκεκριμένες ρυθμιστικές πρωτεΐνες που απαρτίζουν το σύστημα ελέγχου του κυτταρικού κύκλου μεταξύ των δυο αυτών φάσεων αλλά και καθόλη σχεδόν την διάρκεια του κυτταρικού κύκλου που ελέγχουν αν έχουν ολοκληρωθεί σωστά  οι προετοιμασίες ( π.χ. αντιγραφή του DNA και των οργανιδίων του) οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε το κύτταρο να περάσει στην επόμενη φάση του κυτταρικού κύκλου χωρίς λάθη.

Σε περίπτωση που παρατηρηθεί ένα λάθος σε οποιοδήποτε σχεδόν σημείο υπάρχουν κάποια μοριακά φρένα που καλούνται σημεία ελέγχου για την διακοπή του κυτταρικού κύκλου σε ορισμένα σημεία μετάβασης. Με αυτό τον τρόπο προσπαθεί να έχει έναν σωστό κύκλο.

Τα περισσότερα κύτταρα όμως, από την στιγμή που δημιουργούνται δεν είναι αθάνατα, κάποια στιγμή παύουν να είναι απαραίτητα για τον οργανισμό και στην ουσία αυτοκτονούν ενεργοποιώντας τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο. Στον οργανισμό μας πραγματοποιείται καθημερινά ένας μαζικός κυτταρικός θάνατος ώστε ο οργανισμός να ανανεώνει συνεχώς τα κύτταρα. Ο λόγοι είναι, επειδή, τα κύτταρα δεν μπορούν να επιτελέσουν περαιτέρω τις λειτουργίες για τις οποίες έχουν προγραμματιστεί και κάποια πρέπει να πεθάνουν ακόμα και ενώ είναι απόλυτα υγιή.

Πάντα, όμως, υπάρχει μια ισορροπία σχετικά της κυτταρική γέννησης και του κυτταρικού θανάτου ώστε ο οργανισμός να δημιουργεί ότι χρειάζεται και να ανακυκλώνει, να αποβάλει και καταστρέφει ότι δεν θέλει.

Όμως, δυστυχώς υπάρχει ένα τίμημα που πρέπει να πληρώνουμε ώστε να ανανεώνουμε και να επιδιορθώνουμε το σώμα μας. Οι προσεκτικά ρυθμιζόμενοι μηχανισμοί που ελέγχουν όλες αυτές τις διεργασίες μπορούν απορρυθμιστούν οδηγώντας σε καταστροφικές συνέπειες. Το σημαντικότερο νόσημα που μπορεί να προκύψει είναι ο καρκίνος. Αν σε έναν οργανισμό ένα κύτταρο για παράδειγμα παραφερθεί δεν παθαίνει μεγάλη ζημιά.

Αλλά, αν, ένα κύτταρο υποστεί μια γενετική τροποποίηση, όπου χάρη σε αυτήν το κύτταρο καταφέρνει και επιβιώνει και διαιρείται ενώ δεν θα έπρεπε, χωρίς να προγραμματίζεται ο προγραμματισμένος κυτταρικός του θάνατος, θα συμβεί μια λανθάνουσα και ύπουλη δυνητικά καταστροφική ελέγχου κατάσταση όλου του ρυθμιστικού συστήματος που θα οδηγήσει στην παραγωγή ανεξέλεγκτων θυγατρικών μεταλλαγμένων κυττάρων. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, όλος ο οργανισμός να τεθεί σε μια συνεχόμενη παραγωγή ανώμαλων κυττάρων. Αυτή η κατάσταση συμβαίνει στον Καρκίνο.

Χαρακτηριστικά του Καρκίνου

Τα καρκινικά κύτταρα και οι απόγονοι τους έχουν δυο χαρακτηριστικά:

• Αναπαράγονται αψηφώντας τους φυσιολογικούς περιορισμούς από τους ρυθμιστικούς παράγοντες,
• Εισχωρούν και δημιουργούν αποικίες σε περιοχές που κανονικά ανήκουν σε άλλα κύτταρα.

Υπάρχουν, τύποι καρκινικών κυττάρων που έχουν ένα από τα δυο χαρακτηριστικά και άλλοι που έχουν και τα δύο. Τα καρκινικά κύτταρα που έχουν μόνο το ένα χαρακτηριστικό πολλαπλασιάζονται υπέρμετρα και παραμένουν συναθροισμένα σε μια ενιαία μάζα και μπορεί να δημιουργήσουν έναν όγκο ή νεόπλασμα. Ο όγκος αυτός που σχηματίζεται ονομάζεται καλοήθης και συνήθως τις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως με χειρουργική επέμβαση.

Ένας όγκος θα χαρακτηριστεί καρκινικός μόνο αν τα κύτταρα του έχουν την ικανότητα να διεισδύουν σε περιβάλλοντες ιστούς. Αυτός χαρακτηρίζετε ως κακοήθης όγκος. Τα κακοήθη καρκινικά κύτταρα με την ικανότητα τους να εισχωρούν σε περιοχές γειτονικών κυττάρων, μπορούν να εγκαταλείψουν τον πρωτοπαθή όγκο τους και να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος ή στα λεμφαγγεία όπου θα σχηματίζουν δευτεροπαθείς όγκους ή μεταστάσεις σε άλλα σημεία του σώματος.

Περαιτέρω αίτια για την εμφάνιση του καρκίνου

Επιπλέον αίτια και «επικουρικοί παράγοντες» πέρα των προαναφερόμενων για την εμφάνισης και εκδήλωσης της νόσου είναι :

• Η παχυσαρκία σχετίζεται με 12 πιθανούς τύπους καρκίνου όπως του παχέως εντέρου και του παγκρέατος. Η σταδιακή αύξηση των κιλών αυξάνει και τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Η παχυσαρκία ευθύνεται για το 6,5% των θανάτων από καρκίνο.
• Το κάπνισμα ευθύνεται σχεδόν για όλες τις περιπτώσεις του καρκίνου στον πνεύμονα, καθώς και άλλων τύπων καρκίνου όπως της ουροδόχου κύστης. Έρευνες λένε πως αν σταματούσε το κάπνισμα θα ελαττώνονταν οι θάνατοι από καρκίνο κατά 30%.
• Η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει 8 διαφορετικούς τύπους καρκίνου όπως του παχέως εντέρου, του μαστού, του ήπατος, του στομάχου, του οισοφάγου, του λάρυγγα, του στόματος και του φάρυγγα. Το αλκοόλ ευθύνεται για το 4% των θανάτων από καρκίνο.

• Η καθιστική ζωή και η αποχή από την άσκηση αυξάνει τον κίνδυνο για θάνατο από καρκίνο κατά 2,2% και αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης του καρκίνου του ενδομητρίου, του μαστού και του παχέως εντέρου.
• Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (Ήλιος) σχετίζεται με το 1,5% θανάτων από καρκίνο και αυξάνει τις πιθανότητες για την εμφάνιση καρκίνου του δέρματος.
• Κακή και μη ισορροπημένη διατροφή όπως, υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος, άλατος, ζάχαρης, μειωμένης πρόσληψη φυτικών ινών, επεξεργασμένων και τυποποιημένων τροφίμων σχετίζεται με καρκίνο του παχέως εντέρου, του ρινοφάρυγγα και του στομάχου.
• Ατμοσφαιρική Ρύπανση υπολογίζεται ότι, προκαλεί παγκοσμίως 200.000 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα.
• Κληρονομικοί παράγοντες, δηλαδή τους γόνους που κληρονομούν τα άτομα από τους γονείς τους. Η γονοτυπική ή γονιδιακή ταυτότητα του κάθε ατόμου αποτελεί ένα σημαντικό υπόστρωμα, που προδιαθέτει στις διεργασίες της καρκινογένεσης.
• Ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλεί αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης καρκίνου από όποια πηγή και αν παράγεται βάση των Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
• Μολύνσεις από ορισμένα παθογόνα όπως, ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) που μεταδίδεται με την σεξουαλική επαφή και μπορεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των μολυσμένων κυττάρων. Μπορεί να προκαλέσει και την εμφάνιση καρκίνων του τραχήλου της μήτρας, των γεννητικών οργάνων κ.λπ.

Οι τύποι και προτεινόμενες θεραπείες για την καταπολέμηση του Καρκίνου

Οι τύποι καρκίνου συνήθως διαφέρουν ανάλογα το σημείο του σώματος στο οποίο εγκαθίστανται και πολλαπλασιάζονται ή μεταφέρονται (μετάσταση). Τα καρκινώματα αποτελούν τουλάχιστον το 80% του συνόλου των κακοήθων όγκων και εμφανίζονται κυρίως στο δέρμα. Άλλοι, τύποι είναι οι λευχαιμίες που εμφανίζονται από τα κύτταρα του αίματος, Τα λεμφώματα από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα Σαρκώματα από τα κύτταρα του συνδετικού ιστού κ.λπ. Προσβάλουν σχεδόν, όλες τις ηλικίες αλλά βάση ερευνών το 78% εμφάνισης κάποιου καρκίνου  παρατηρείτε σε άτομα μεγαλύτερα των 55 ετών.

Οι σημερινές θεραπείες που έχουν αναπτυχθεί για την αντιμετώπιση του καρκίνου είναι η χειρουργική προσπέλαση, με την χρήση ακτινοβολίας, με την χημειοθεραπεία, τις ορμονικές θεραπείες και την ανοσοθεραπεία.

Το αρνητικό σημείο που έχουν οι αντικαρκινικές θεραπείες αν και, έχουν γίνει αρκετά στοχευόμενες και ακριβείς είναι ότι δυστυχώς πέρα από την προσπάθεια καταστροφής των καρκινικών κυττάρων επηρεάζουν και τους υγιείς ιστούς που έχει ως αποτέλεσμα να προκαλεί παρενέργειες. Αυτές επηρεάζουν την φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού κατά την διάρκεια και μετά το τέλος της θεραπείας.

Ο ρόλος της άσκησης

Η άσκηση παρουσιάζεται πλέον και από τους ιατρούς ως ένα μοναδικό και ιδιαίτερο φάρμακο για την πρόληψη πολλών σωματικών και ψυχικών παθήσεων το οποίο θα έπρεπε να συνταγογραφείται και να προσφέρεται δωρεάν. Η πληθώρα των οφελών που προέρχονται από την άσκηση είναι τόση που χρειάζεται ένα βιβλίο για να τα απορρυθμίσεις και όχι ένα μόνο άρθρο.

Μερικά, από τα πολλά οφέλη που παρέχει η άσκηση είναι, να μειώσει τον κίνδυνο από πραγματικά οποιαδήποτε αίτια όπως τον κίνδυνο του θανάτου από καρδιαγγειακά νοσήματα, θροβοεμβολικά επεισόδια όπως, το έμφραγμα του μυοκαρδίου και τα εγκεφαλικά επεισόδια, την εμφάνιση της υπέρτασης, την εκδήλωση σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 αλλά και τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου (καρκίνο του μαστού, του παχέoς εντέρου, του οισοφάγου και του στόμαχου, του ενδομητρίου, της ουροδόχου κύστεως, του νεφρού, του πνεύμονα καθώς και άλλων τύπων.

Επίσης, έχει μεγάλα οφέλη και σε αρκετές άλλες χρόνιες παθήσεις όπως καρδιαγγειακές, αναπνευστικές, νευρομυικές, μυοσκελετικές, παχυσαρκία, νεφροπάθειες, AIDS, χρόνια κόπωση κ.α.

Επίσης η άσκηση βελτιώνει :

• Το καρδιαγγειακό σύστημα βελτιώνοντας την καρδιακή λειτουργία, την ικανότητα μεταφοράς του οξυγόνου, συμβάλει στην καλύτερη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης των καρδιαγγειακών παθήσεων.
• Το μυοσκελετικό σύστημα με αύξηση της μυϊκής δύναμης, μέγιστης δύναμης, μυϊκής αντοχής, μυϊκής ισχύος, ταχυδύναμης, αντοχή στην δύναμη κ.λπ. Βελτιώνει, την ισορροπία και την κινητικότητα (ευλυγισία – ευκαμψία), συμβάλει στην αύξηση ή τη διατήρηση της οστικής πυκνότητας. Βελτιώνει, τη λειτουργική ικανότητα, μειώνει την πιθανότητα πρόκλησης πτώσεων (σε ηλικιωμένα άτομα) και μειώνει και την πιθανότητα εμφάνισης της οστεοπόρωσης.
• Την σύσταση μάζας σώματος μειώνοντας το ποσοστό σωματικού λίπους, αυξάνει άλιπη σωματική μάζα (μυϊκή υπερτροφία), βοηθάει στην αύξηση του βασικού μεταβολικού ρυθμού συμβάλλοντας στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
• Το λιπιδαιμικό προφίλ και την γλυκόζη αίματος με την αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη, καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος, βελτιώνει το λιπιδαιμικό προφίλ όπως χοληστερίνη, HDL-C (καλή χοληστερίνη), LDL-C (κακή χοληστερίνη), Τριγλυκερίδια κ.α. μειώνοντας την πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων και σακχαρώδους διαβήτη.
• Το ορμονικό προφίλ στα επίπεδα της ινσουλίνης, των ενδορφινών, της κορτιζόλης, των θυρεοειδικών ορμονών, της τεστοστερόνης, της προγεστερόνης και άλλων ορμονών.
• Την ψυχική υγεία συμβάλλοντας στη μείωση του άγχους και του στρες, βελτιώνει την αυτοπεποίθηση και την αυτό-εικόνα, συμβάλει στην πρόληψη ή την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Επίσης βελτιώνει στην διάθεση και βοηθάει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου.

Άσκηση και Καρκίνος: Πρόληψη

Η άσκηση συγκεκριμένα στον καρκίνο έχει θετικές προσαρμογές, τόσο στην πρόληψη του, όσο και μετά την εκδήλωση της νόσου. Πλέον, η άσκηση χρησιμοποιείτε ως ένα συνταγογραφούμενο φάρμακο ακόμα και κατά την περίοδο της θεραπείας των ασθενών αλλά και μετά το τέλος της.

Αρχικά, ας ξεκινήσουμε με το πρώτο μέρος, σχετικά, με την πρόληψη του καρκίνου μέσω της άσκησης. Εφόσον, έχουμε σχηματίσει πλέον μια εικόνα για την παθοφυσιολογία του καρκίνου και τα αίτια εμφάνισης του η άσκηση βάση ερευνών από τους ερευνητές του National Cancer Institute, του Harvard T.H Chan School of Public Health και της American Cancer Society κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, τα άτομα τα οποία ασκούνταν σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του National Institute of Health, κατάφεραν να μειώσουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου μέχρι και 25%.

Σε αυτά τα είδη καρκίνου κατατάσσονται του παχέως εντέρου, των νεφρών του μυελώματος, του ήπατος, του λεμφώματος Hodgkin και του μαστού.

Στατιστικά, παρατήρησαν, μείωση εμφάνισης καρκίνου του παχέoς εντέρου κατά 8%, του καρκίνου του μαστού κατά 6%, του καρκίνου του ενδομητρίου κατά 10-18%, των νεφρών κατά 11-17%, ο κίνδυνος για μυέλωμα ήταν μειωμένος κατά 14-19% ενώ για το λέμφωμα Hodgkin στις γυναίκες ήταν μειωμένη η εμφάνιση του κατά 11-18%. Την υψηλότερη όμως, επίδραση που είχε η άσκηση ήταν στην μείωση του κινδύνου εμφάνισης  καρκίνου του ήπατος κατά 18-27%.

Επιπλέον, έχουν παρατηρηθεί και άλλες έρευνες σχετικά με τον καρκίνο του πνεύμονα και του στόμαχου. Συγκεκριμένα, σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο της Mινεσότα, παρακολουθούσαν 36.929 γυναίκες (πρώην και νυν καπνίστριες) για 16 χρόνια και παρατήρησαν ότι αυτές που ασκούνταν είχαν μικρότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνου του πνεύμονα.

Η άσκηση επιδρά θετικά στην μείωση εμφάνισης διαφόρων τύπου καρκίνου 

Μείωση εμφάνισης παχυσαρκίας με συνδυασμό μιας ισορροπημένης διατροφής μειώνει κατά 6,5% τον κίνδυνο θανάτου από κάποιο είδος καρκίνου. Με την καλύτερη ρύθμιση του ορμονικού και του λιπιδαιμικού προφίλ, της γλυκόζης του αίματος και την αύξηση της ευαισθησίας την ινσουλίνης όπως προαναφέρθηκε, ρύθμιση χοληστερίνη, HDL-C (καλή χοληστερίνη), LDL-C (κακή χοληστερίνη), Τριγλυκερίδια κ.α.

Επιπλέον με τις αλλαγές στην σύσταση σώματος με μείωση του σωματικού υποδόριου, ενδομυϊκού και σπλαχνικού λίπους αυξάνοντας επίσης τον βασικό μεταβολικό ρυθμό.

Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα το οποίο βοηθάει στην πρόληψη εμφάνισης του καρκίνου. Πως το πραγματοποιεί αυτό; Με έναν κυρίαρχο μηχανισμό ενισχύοντας ορισμένες σημαντικές δραστηριότητες του ανοσολογικού συστήματος που επιβραδύνουν τον ρυθμό ανάπτυξης ορισμένων μεταλλαγμένων κυττάρων που σχηματίζουν όγκους.

Το μέσo προστασίας που διαθέτει ο οργανισμός ονομάζεται ανοσοεπιτήρηση (αντινεοπλασματική ανοσοεπιτήρηση).  Αυτή η διαδικασία που θα αναλυθεί περεταίρω σε επόμενο άρθρο έχει διπλό ρόλο στον οργανισμό : ιοκτόνο και ογκοκτόνο. Ο πρώτος αφορά την καταστροφή των μολυσμένων κυττάρων από ιούς που ενδέχεται να προκαλέσουν πέρα από την εκδήλωση της νόσου λόγω του ιού και κάποια άλλη μετάλλαξη ή νεοπλασματική εξαλλαγή και να οδηγήσει ίσως σε καρκινογένεση.

Ο δεύτερος αφορά την καταστροφή των νεοπλασματικών κυττάρων, μεταλλαγμένων κυττάρων λόγο κάποιας μετάλλαξης που δέχτηκαν κατά την κυτταρική διαίρεση σε κάποιο σημείο του κυτταρικού τους κύκλου με την βοήθεια των κυτταρικών ανοσοσφαιρίνων (G, lgG κ.α.) αλλά κυρίως με την δράση των συστατικών της κυτταρικής ανοσίας όπως, κύτταρα φυσικοί φονείς (Νk), τα κατασταλτικά T- λεμφοκύτταρα (Τc) και άλλα κύτταρα που την αποτελούν.

Ανοσοποιητικό σύστημα και συστηματική αερόβια άσκηση

Αυξάνει την δραστικότητα των παραπάνω μηχανισμών και των κυττάρων τους,

Αυξάνει τον αριθμό και την λειτουργία των  Τ και Β λεμφοκυττάρων,

Αυξάνει την παραγωγή ανοσοσφαιρίνων από τα διαφοροποιημένα  Β – λεμφοκύτταρα, τα πλασματοκύτταρα. Η αύξηση των ανοσοσφαιρίνων αυξάνει την δέσμευση με ειδικά κύτταρα μεταλλαγμένα κύτταρα – στόχους,

Αυξάνει την παραγωγή λεμφοκινών (Ιντερλευκίνες (πιθανών όλες),  Παράγοντας Νέκρωσης Όγκων α   (TNF – a), INF)  με αποτέλεσμα να αυξάνεται η δραστικότητα των Τc κυττάρων τα οποία και αυτά καταστρέφουν τα κύτταρα του ίδιου οργανισμού που έχουν δεχτεί αλλοιώσεις ή μεταλλάξεις, των Β – Λεμφοκυττάρων, τα κύτταρα φυσικοί φονείς και των κυττάρων Mc.

Βάση ερευνών η μέγιστη αερόβια άσκηση δεν προκαλεί αξιόλογες αντινεοπλασματικές προσαρμογές, η πολύωρη και εξαντλητική σωματική άσκηση αντί να ωφελήσει καταστέλλει τον ανοσοποιητικό μηχανισμό.

Η υπομέγιστη αερόβια σωματική άσκηση μεταξύ 30-60 λεπτών, με συχνότητα 5 φορές την εβδομάδα και με ένταση περίπου 65-70% της Μέγιστης Πρόσληψης Οξυγόνου (VO₂ Max) αποτελεί ίσως το ιδανικότερο είδος άσκησης για την ενίσχυση των ανοσοποιητικών μηχανισμών του οργανισμού.

Βελτίωση ορμονικού συστήματος.

Η άσκηση επηρεάζει θετικά ορισμένες ορμόνες (αν όχι όλες) του οργανισμού που κατέχουν σημαντικό ρόλο στην επιβράδυνση εμφάνισης της ασθένειας. Οι ορμόνες αναφορικά είναι κυρίως, χημικά μηνύματα που μεταφέρονται σε διάφορα σημεία του σώματος και δρουν ανάλογα στο σημείο που προσδένονται. Για παράδειγμα, έρευνες έδειξαν ότι στον καρκίνο του μαστού, δυο ορμόνες που κατέχουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της νόσου είναι η Ινσουλίνη και τα οιστρογόνα.

Η άσκηση λοιπόν, υψηλής έντασης μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης μπορεί να μειώσει καθώς και τα επίπεδα της ινσουλίνης (όχι με άμεσο τρόπο) και των οιστρογόνων έχοντας ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση εμφάνισης της νόσου. Η ρύθμιση ορισμένων ορμονών λοιπόν, μπορεί να κατέχει σημαντικό ρόλο για την μείωση εμφάνισης του καρκίνου

Μείωση τον φλεγμονών.

Η φλεγμονή χαρακτηρίζεται από ερυθρότητα και αύξηση θερμότητας εξαιτίας της αύξησης της αιματικής ροής στην πάσχουσα περιοχή, από οίδημα λόγω συσσώρευσης πολύτιμων κυττάρων και ουσιών που εμπλέκονται στην διαδικασία της επούλωσης, ερεθίζοντας παράλληλα τις νευρικές απολήξεις ώστε να προκληθεί πόνος. Μια φλεγμονή προέρχεται από ποικίλες περιπτώσεις, όπως, από κάποια πιθανή λοίμωξη ή και φλεγμονώδες αντιδράσεις. Συνδέονται, με ένα ποσοστό 25-30% εμφάνισης της νόσου του καρκίνου. Μια φλεγμονή μπορεί να χαρακτηριστεί επίσης οξεία ή χρόνια.

Μια έρευνα λοιπόν, που πραγματοποιήθηκε από τους Bursac και Chen ήθελαν να αποδείξουν ότι η άσκηση μπορεί να μειώσει την χρόνια φλεγμονή. Για να το αποδείξουν λοιπόν, αυτό κατασκεύασαν μια μυική πλατφόρμα την οποία την είχαν αναπτύξει στο εργαστήριο τους. Χρησιμοποίησαν λοιπόν, αυτούς τους πλήρως λειτουργικούς εργαστηριακούς μύες και τους πλημμύρησαν με Ιντερφερόνη γ (IFN- γ) για 7 ημέρες, ώστε να μιμηθούν μια κατάσταση χρόνιας φλεγμονής.

Όπως ήταν λογικό, μετά από 7 ημέρες και με αποχή από το προπονητικό ερέθισμα ο μυς υπέστη ατροφία και καταβολισμό και μειώθηκε μεγάλο ποσοστό της δύναμης που μπορούσε να παράγει. Στην συνέχεια του πειράματος οι ερευνητές πρόσθεσαν ξανά Ιντερφερόνη γ (IFN-γ) αλλά αυτή την φορά σύνδεσαν τον μυ με συγκεκριμένα ηλεκτρόδια διεγείροντας τον και δημιουργώντας ένα προσομοιωμένο πρωτόκολλο άσκησης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, πέρα από την μυϊκή υπερτροφία του μυός ανακάλυψαν ότι μειώθηκε και σε τεράστιο ποσοστό η χρόνια φλεγμονή.

Αποφυγή της κατάθλιψης, μείωση του άγχους και του στρες.

Πέρα από τα υγιή άτομα ένα σημαντικό δώρο που παρέχει η άσκηση στους ασθενείς από καρκίνο είναι η βελτίωση της ψυχικής τους υγείας. Οι ασθενείς τις περισσότερες φορές είναι αγχωμένοι για το πως θα καταπολεμήσουν την ασθένεια, αν έχει επιτυχία η θεραπεία στην οποία έχουν υποβληθεί, ο φόβος του θανάτου από την νόσο, όλη αυτή η ψυχοφθόρος κατάσταση στην οποία υποβάλουν τον εαυτό τους για να επιβιώσουν και η στεναχώρια που βιώνουν μπορεί να τους οδηγήσει και στην κατάθλιψη.

Η άσκηση όμως, βοηθάει σε ένα βαθμό την διάθεση τους και με την αύξηση της έκκρισης συγκεκριμένων ορμονών όπως των ενδορφινών για παράδειγμα. Ο ασθενή καθώς, παρατηρεί και τις θετικές επιδράσεις που το παρέχει η άσκηση σε όλους τους τομείς βελτιώνοντας την ποιότητα και το προσδόκιμο της ζωής του βελτιώνει σε ένα ποσοστό την ψυχική του υγεία, μειώνει το άγχος και το στρες όπως επίσης και τις πιθανότητες κατάθλιψης.

Επίσης, ο ασθενής θα πρέπει να αγκαλιάσει την άσκηση και να μην φοβάται να την εκτελεί αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο την αδράνεια και την καθιστική ζωή.

Αποτρέπει τους ασθενείς από την απώλεια της μυϊκής μάζας λόγω και της καχεξίας που προκαλείται από την νόσο

Μειώνει το αίσθημα κόπωσης που νιώθουν οι περισσότεροι ασθενείς σε ποσοστό 90%. Είναι συχνή κυρίως, σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία ή ακτινοβολία η οποία τους περιορίζει την ικανότητα τους να ασκούνται χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούν.

• Μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης σωματικών παρενεργειών, όπως η κόπωση, η νευροπάθεια, η οστεοπόρωση, το αίσθημα της ναυτίας και ζάλης μετά την χημειοθεραπεία αλλά χρίζει περεταίρω έρευνα αυτό.
• Βελτιώνει την ισορροπία των ασθενών πριν και μετά την θεραπεία, αποτρέποντας πιθανές πτώσεις και τραυματισμούς λόγω της αδυναμίας και της κόπωσης που αισθάνονται.
• Αποτρέπει σημαντικά την εμφάνιση άλλων χρόνιων παθήσεων που μπορούν να προκληθούν από την αποχή της άσκησης , όπως για παράδειγμα καρδιαγγειακές παθήσεις, σακχαρώδης διαβήτης, νεφρική ανεπάρκεια, παχυσαρκία κ.α.
• Βελτιώνει την ποιότητα ύπνου και την διαχείριση του πόνου των ασθενών

Ειδικές κατευθυντήριες οδηγίες άσκησης για τους ασθενείς με καρκίνο.

Ο σχεδιασμός των πρωτοκόλλων της άσκησης σχετικά με την νόσο του καρκίνου απαιτεί πολύ καλή και εμπεριστατωμένη γνώση γενικά με την παθοφυσιολογία και τα συμπτώματα που εκδηλώνονται από την νόσο. Επίσης, χρειάζεται να γνωρίζουμε το ιατρικό ιστορικό του κάθε ασθενή πριν τον αναλάβουμε όπως, επίσης, και το στάδιο της νόσου το σημείο που εγκαθίστανται ο όγκος και ο τύπος του και αν νοσεί από κάποιο άλλο χρόνιο νόσημα.

Όπως, αναφέρθηκε προηγουμένως, οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι η άσκηση μπορεί να εφαρμοστεί και για την πρόληψη αλλά και για  την εμφάνιση της νόσου, ακόμα και στην περίοδο της θεραπείας των ασθενών. Πάντα με εξατομικευμένα προγράμματα άσκησης με ανάλογη ένταση, διάρκεια, χρόνους αποκατάστασης, επιβάρυνσης και συχνότητας ανάλογα το επίπεδο φυσικής κατάστασης και το στάδιο της νόσου από το οποίο νοσεί ο ασθενής.

Πάντα, όμως, πρέπει να είμαστε σε επαφή με τον ιατρό του ασθενή για τυχόν μεταβολές και υποτροπιασμό της νόσου. Πρέπει να δώσουμε μεγάλη έμφαση στην ασφάλεια των ασθενών, καθώς στόχος μας είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής και αντιμετώπισης της νόσους και όχι η επιδείνωση της κατάστασης του.

Πρέπει να υπάρχει άρτια συνεργασία μεταξύ των ιατρών, τους επαγγελματίες υγείας και άσκησης ώστε να συναποφασίζουν μαζί για το πώς θα βελτιώσουν την κατάσταση του ασθενή. Πριν, ξεκινήσουμε οποιοδήποτε πρωτόκολλο θεραπευτικής άσκησης εκτός από το ιατρικό ιστορικό θα πρέπει να εξετάσουμε σε συνεργασία με τον ιατρό και το τρέχων επίπεδο της φυσικής κατάστασης του ασθενή καθώς και την ακριβή διάγνωση της νόσου, ώστε να κινηθούμε στον σωστό σχεδιασμό του εξατομικευμένου προγράμματος άσκησης για τον ανάλογο ασθενή.

Σημεία προσοχής πριν την έναρξη αλλά και κατά την διάρκεια του πρωτοκόλλου άσκησης.

• Τακτικός έλεγχος της καρδιακής συχνότητας, της αρτηριακής πιέσεως, της θερμοκρασία σώματος, του ρυθμού αναπνοής, τα επίπεδα γλυκόζης αίματος και την υποκειμενική αντίληψη κόπωσης από την 10βάθμια κλίμακα του Borg ώστε να διασφαλιστεί ότι η συμμετοχή στην άσκηση είναι κατάλληλη και ασφαλής. Μπορεί να φαίνονται πολλοί οι παράμετροι που πρέπει να αναλυθούν, αλλά η άσκηση στους συγκεκριμένους ασθενείς χρειάζεται μεγάλη ακρίβεια και κατάλληλο σχεδιασμό και προετοιμασία.
• Καλό θα ήταν να αποφεύγετε στους συγκεκριμένους ασθενείς οι εγκαταστάσεις για δραστηριότητες σε δημόσιους χώρους άσκησης διότι υπάρχει κίνδυνος έκθεσης σε ιογενείς ή βακτηριακές λοιμώξεις.
• Αν παρατηρήσετε κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα κατά την διάρκεια αλλά και μετά το τέλος της άσκησης, να επικοινωνήσετε άμεσα με τον ιατρό του ασθενή για να διακοπή η άσκηση. Α) αποπροσανατολισμός, ζάλη, λιποθυμία, β) δυσκολία στην αναπνοή – ασυνήθιστη δύσπνοια, γ) ναυτία ή έμετο, δ) αίσθημα καρδιακών παλμών, στηθάγχη (πόνος στο στήθος), ακανόνιστος καρδιακός ρυθμός, ε) μυϊκές κράμπες ή εμφάνιση ξαφνικής μυϊκής αδυναμίας ή κόπωσης και στ) μυϊκός πόνος στο πόδι, ασυνήθιστος πόνος στις αρθρώσεις ή πόνος που δεν προκλήθηκε από τραυματισμό.

Συμβουλές για τους ασθενείς πριν και κατά την διάρκεια της άσκησης.

Οι ασθενείς θα πρέπει, να ακολουθούν ένα ισορροπημένο πρόγραμμα διατροφής που θα πραγματοποιείτε σε συνεργασία με τον ειδικό διαιτολόγο και τον ιατρό του. Να ενυδατώνονται συχνά, πριν και κατά την διάρκεια της άσκησης. Πάντα, όμως, η άσκηση να γίνεται υπό την επίβλεψη ενός επαγγελματία ώστε να παρακολουθούνται σε περίπτωση εμφάνισης κάποιου συμπτώματος και να ακολουθεί τις κατευθυντήριες οδηγίες του ιατρού και των επαγγελματιών υγείας και άσκησης.

Μορφές άσκησης σε ασθενείς με καρκίνο

Ασκήσεις αναπνοών

Οι ασθενείς με καρκίνο πολλές φορές αντιμετωπίζουν προβλήματα με την αναπνοή τους και έτσι αποφεύγουν να ασκηθούν. Οι ασκήσεις αναπνοής προκαλούν εκγύμναση των αναπνευστικών μυών αλλά και συμβάλουν στην κίνηση του αέρα μέσα και έξω από τους πνεύμονες, βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο την αντοχής τους. Μπορεί να σας φαίνεται πολύ απλό εκτελώντας μόνο αυτές τις ασκήσεις αλλά για τους ασθενείς αυτούς είναι ιδανικές, ώστε να προσαρμοστούν και να βελτιώσουν την αντοχή τους πριν ενταχθούν σε ένα πιο εξειδικευμένο πρόγραμμα θεραπευτικής άσκησης.

Ασκήσεις ευλυγισίας

Βοηθούν ιδιαιτέρως τους ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε κάποια θεραπεία με ακτινοθεραπεία που συχνά προκαλούν μυϊκή δυσκαμψία βάση ερευνών και περιορίζει σημαντικά το εύρος κίνησης των αρθρώσεων. Οι ασκήσεις αυτές βοηθούν στην κινητικότητα των αρθρώσεων αυξάνοντας το εύρος κίνησης της άρθρωσης. Χρησιμοποιούνται και στατικές αλλά και δυναμικές διατάσεις ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ασθενής.

Εφαρμόζονται βάση ερευνών 2-3 φορές την εβδομάδα, εκτελούνται σε όλο το ανεκτό εύρος κίνησης της άρθρωσης του ασθενή διάρκειας 10-20 δευτερολέπτων και διάλειμμα 2-3 λεπτών ανάλογα το επίπεδο του ασθενή (μπορεί να χρειαστεί και περισσότερο χρόνο αποκατάστασης). Διατάσεις κυρίως, για όλες τις μεγάλες μυϊκές ομάδες  ή ασκήσεις βελτίωσης εύρους κίνησης των αρθρώσεων. Δεν πρέπει να υπερβάλουμε και να ακούμε συνεχώς τον ασθενή μας, λόγω του μειωμένου εύρους κινήσεως των ασθενών λόγω της θεραπείας που ακολουθούν η δυσκαμψία μπορεί να είναι μεγάλη (ακτινοβόληση κλπ.).

Αερόβια άσκηση:

Αυτός ο τύπος άσκησης προάγει και βελτιώνει την καρδιοαναπνευστική λειτουργία και βοηθάει τους ασθενείς να αυξήσουν την αντοχή τους ώστε, μακροχρόνια να μειωθεί και το αίσθημα της κόπωσης που βασανίζει και πριν και κατά την διάρκεια της θεραπείας τους.

Προτείνεται, βάση βιβλιογραφίας 3-5 φορές την εβδομάδα ρυθμικές δραστηριότητες που επιστρατεύουν την ενεργοποίηση αρκετών κινητικών μονάδων όπως το περπάτημα, ποδηλασία, κολύμβηση κλπ. Η ένταση ποικίλει ανάλογα με το επίπεδο και την κατάσταση του ασθενή. Μπορούν να ξεκινήσουν από ένταση 40% (ίσως χρειαστεί και λιγότερο) της μέγιστης πρόληψης οξυγόνου και να φτάσουν μέχρι και το 60% και γιατί όχι και περισσότερο μακροχρόνια.

Η διάρκεια, αν η κατάσταση τους επιτρέπει να ασκηθούν σε υψηλή ένταση κυμαίνεται στα 75 λεπτά την εβδομάδα (πχ. 3 φορές την εβδομάδα από 25 λεπτά) ή αν μπορούν μέτρια ένταση στα 150 λεπτά την εβδομάδα (4 φορές την εβδομάδα από 35-40 λεπτά). Μπορεί να χρειαστεί να ασκηθούν και σε ένταση κάτω του 40% οπότε, το πρόγραμμα θα προσαρμοστεί και πάλι ανάλογα με την ένταση.

Άσκηση με αντιστάσεις

Οι ασθενείς με καρκίνο συχνά υποφέρουν από απώλεια μυϊκής μάζας και μυϊκής αδυναμίας. Οι ασκήσεις με αντιστάσεις έχουν κύριο στόχο την ενδυνάμωση και βοηθούν στην μυική υπερτροφία – αύξηση μυϊκής μάζας, αλλά μακροχρόνια βελτιώνουν και την ισορροπία μειώνοντας και την κόπωση.

Συνήθως, τα προγράμματα ενδυνάμωσης περιλαμβάνουν ασκήσεις με όργανα, με ζώνες αντίστασης, με φορτία (βάρη), αντίσταση με το βάρος του σώματος και μετατοπίσεις του σωματικού βάρους πχ. Καθίσματα με χρήση καρέκλας ή και όχι. Η άσκηση με αντιστάσεις προτείνεται 2-3 φορές την εβδομάδα ξεκινώντας πάντα, ο ασθενής με φορτία κάτω 30% της 1 μέγιστης επανάληψης και αυξάνουμε σταδιακά με μικρούς ρυθμούς την επιβάρυνση.

Μπορεί οι ασθενείς μας να χρειαστούν να ασκηθούν με χωρίς φορτίο. Η διάρκεια της άσκησης κυμαίνεται τουλάχιστον στην 1 σειρά των 8-12 επαναλήψεων η οποία αυξάνεται και αυτή σταδιακά. Μπορεί να χρειαστεί να μειώσουμε και τις επαναλήψεις. Το διάλειμμα κυμαίνεται μεταξύ των 2-3 λεπτών (μπορεί να χρειαστεί και επιπλέον χρόνος αποκατάστασης).

Συμπερασματικά

Ο καρκίνος είναι, μια ασθένεια που μαστίζει για πολλά χρόνια την παγκόσμια κοινωνία. Μέχρι στιγμής η επιστήμη έχει κάνει τεράστια βήματα με έρευνες έχοντας εξηγήσει τις θετικές επιδράσεις της άσκησης, της παθοφυσιολογίας αλλά και της μορφολογίας του καρκίνου.

Σταδιακά, οι ιατροί και οι επαγγελματίες υγείας και άσκησης προσπαθούν να καλυτερεύσουν την ποιότητα ζωής  των ασθενών με καρκίνο οδηγώντας σταδιακά σε όλο και πιο νέες θεραπείες με τελικό στόχο την ανοσία από τον καρκίνο. Τόσο ο ασθενής όσο και ο υγιής θα πρέπει να εντάξει την άσκηση στην καθημερινότητά του, να την χρησιμοποιεί ως ένα βιολογικό όπλο για την εξάλειψη χρόνιων παθήσεων και ανίατων νόσων όπως, είναι ο καρκίνος.

Με αυτό τον τρόπο, θα μπορέσει να εκμεταλλευτεί στο έπακρον αυτό το μοναδικό δωρεάν όπλο – φάρμακο και να πορεύει αγκαλιά μαζί του σε ένα μέλλον όσο το δυνατόν υγιές, με μειωμένους κινδύνους για εμφάνιση κάποιου νοσήματος. Η άσκηση λοιπόν, είναι, ένα φάρμακο που έπρεπε να συνταγογραφείται δωρεάν και να λαμβάνετε από όλους με στόχο την βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας που αποσκοπεί σε μια μελλοντικά καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους.

Ακολούθησε το fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Περικλής Κάβουρας, Γυμναστής. Κομοτηνή

Βιβλιογραφία

1. National Research Council 2006. From Cancer Patient to Cancer Survivor: Lost in Transition. Washington, DC: The National Academies Press.
2. Simopoulos, A.P: O besity and Carcinogenesis. N. Engl. J. Mad,45: 271 – 275, 1987.
3. Χατζηκωνσταντίνου Σ.: Ιατρική της σωματικής άσκησης – Αθλητιατρική
   2003. Παθολογία Ι., Μ. Παρισιάνου, Αθήνα, 2003.
4. Shepard, RJ: Physical activity and cancer Int. J. Sports Med., 8:
   1980. 95 – 98, 1980.
5. Eichner ER: Exercise, lymphakines, calorie and Cancer. Phys.
   1987. Sports mad., 12: 47 – 51, 1987.
6. American Cancer Society: Cancer: facts and fingures N.York,
7. American Cancer Society: Cancer: facts and fingures N.York,1981.
8. Witherall DJ and Bunch C: The blood and blood – forming organas In: Smith L. H and Thir So. Cedsle Pathophysiology.The biological prinaciple of disease, W.B Sannders, Phieadelphia, 11 172 -320, 1985.

9. Drygas, W.k: Changes in blood platelet function, cagulation and fi brinolyhc activity in rerponse to woderate, exhaustive ans prolongued exercise. Int. J Sport. Med. 9:67 -72, 1988.

10. de Vries, HA: Tranquilizer effect of exercise. A ctitical review, Phys.Sport Med, 9: 47 – 55, 1981.
11. Smith, K: Interleukin – 2 Am. Rev. Immund, 2: 319 -321, 1984.
12. Mannel, BN et al: Tumor necosis factor: A cytokine Involved intoyineffects of enditoyim, Rev. Infect. Dis, 9: 602 – 614, 1997.
13. J.G et al: Physiogical mechanisms contributing to increased interleukin – 1 secretin J. Appl. Physil. GI: 1869 – 1874, 1986.
14. Edwards, A.J. et al.: Changes in population of lymphoid cell in human peripheral blood following physical exercise. Clin. Exp. Immunol,

15. Mizel, SB: Interleukin I am T. – cells activation. Immnuol Rev, 63: 51-72, 1989.

16. American Cancer Society: Cancer: facts and fingures N.York, 1981.
17. Vena, J.K. et al: Lifetime occupational exercise and colon cancer. Am. J. Clin. Nutz, 45: 318 -327, 1987.
18. Alberts B. et al: Βασικές Αρχές Κυτταρικής Βιολογίας. 4ή Έκδοση, Βασιλειάδης,2018.