Διατροφή στη μεσογειακή αναιμία (θαλασσαιμία)

Μεσογειακή αναιμία, ή αλλιώς θαλασσαιμία, ονομάζεται μία ομάδα κληρονομούμενων ασθενειών όπου επηρεάζουν την αιμοσφαιρίνη, η οποία βρίσκεται στο αίμα και είναι υπεύθυνη για την μεταφορά του οξυγόνου από τους πνεύμονες στα υπόλοιπα όργανα του σώματος.

Τα άτομα με αυτή τη πάθηση παράγουν μικρά ποσά ή καθόλου αιμοσφαιρίνη. Υπάρχουν διάφοροι τύποι μεσογειακής αναιμίας, αλλά οι πιο συχνά εμφανιζόμενοι στον ελλαδικό χώρο είναι οι θαλασσαιμίες α και β.

Η α-θαλασσαιμία έχει να κάνει με την μειωμένη σύνθεση των αλυσίδων α1 και α2 της αιμοσφαιρίνης, ενώ η β-θαλασσαιμία, που είναι και η πιο σοβαρή, έχει να κάνει με την μειωμένη σύνθεση της β αλυσίδας της αιμοσφαιρίνης.

Η μεσογειακή αναιμία επηρεάζει κυρίως τους λαούς της Μεσογείου, της Νοτιοδυτικής Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Όταν όμως μιλάμε για στίγμα μεσογειακής αναιμίας (θαλασσαιμίας) εννοούμε τα άτομα που είναι φορείς του ενός γονίδιου που φέρει την μετάλλαξη και ενός υγιούς γονιδίου αλλά δεν πάσχουν, όπως τα άτομα που έχουν κληρονομήσει από ένα γονίδιο με μετάλλαξη και από τους δύο γονείς.

Κληρονομικότητα

Η μεσογειακή αναιμία είναι μία κληρονομική ασθένεια. Συγκεκριμένα η β- θαλασσαιμία, που έχει μεγάλο επιπολασμό στον Ελληνικό πληθυσμό, κληρονομείται με υπολειπόμενο τρόπο. Για να νοσήσει ένα άτομο τότε πρέπει και οι δύο γονείς να είναι φορείς, αν όχι νοσούντες, του γονιδίου με μετάλλαξη της θαλασσαιμίας.

Τότε ο απόγονος αυτών για να νοσήσει πρέπει να κληρονομήσει από ένα γονίδιο με μετάλλαξη και από τους δύο γονείς του. Αν κληρονομήσει το γονίδιο με την μετάλλαξη μόνο από τον 1 γονιό και από τον άλλον το υγιές, τότε θεωρείται ότι έχει στίγμα μεσογειακής αναιμίας. Αν κληρονομήσει και από τους δύο τα υγιή γονίδια τότε θεωρείται υγιής.

Συμπτώματα και διάγνωση μεσογειακής αναιμίας

Ορισμένοι ασθενείς με β-θαλασσαιμία εμφανίζουν βαριά αναιμία από τους πρώτους μήνες μετά την γέννησή τους, τόσο βαριά που μπορεί να αποβεί και επικίνδυνη για την ζωή τους. Τα άτομα αυτά μπορούν και επιβιώνουν μόνο όταν υπόκεινται σε τακτικές μεταγγίσεις αίματος.

Υπάρχουν όμως και ασθενείς με πιο ήπιες μορφές β-θαλασσαιμίας που χρειάζονται πιο σπάνια ή και καθόλου μεταγγίσεις. Ταυτόχρονα, στους ασθενείς μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα όπως: καθυστέρηση ανάπτυξης, ηπατομεγαλία, υπερσπληνισμός, χολολιθίαση, διαβήτης, καρδιακή ανεπάρκεια κ.α.

Τα άτομα, όμως, που έχουν στίγμα μεσογειακής αναιμίας, είναι δηλαδή φορείς, εμφανίζουν πιο ήπια μορφή αναιμίας και παράλληλα συμπτώματα όπως χλωμό δέρμα, κόπωση κ.α.

Η αναιμία που προκαλείται από το στίγμα μεσογειακής αναιμίας είναι διαφορετικής μορφής από την αναιμία που προκαλείται από την έλλειψη σιδήρου, οπότε δεν συστήνεται η πρόσληψη συμπληρώματος εκτός εάν παρατηρηθεί ανεπάρκεια σιδήρου στις αιματολογικές εξετάσεις.

Διατροφική αντιμετώπιση

Σίδηρος

Λόγω της συσσώρευσης σιδήρου που προκαλείται στον οργανισμό από την μεσογειακή αναιμία, οι ασθενείς που πάσχουν απο μεσογειακή αναιμία, πρέπει να ακολουθούν μία διατροφή χαμηλή σε σίδηρο για να μην επιβαρύνουν την κατάσταση αυτή.

Ο σίδηρος που περιέχεται στα τρόφιμα μπορεί να είναι αιμικός, που απορροφάται σε μεγαλύτερο ποσοστό, και μη αιμικός που απορροφάται σε μικρότερο ποσοστό. Ο αιμικός σίδηρος βρίσκεται σε τρόφιμα όπως κόκκινο κρέας (χοιρινό, μοσχάρι, συκώτι), σαρδέλες, οστρακοειδή κ.α. τα οποία είναι καλό να καταναλώνονται πιο σπάνια.

Ο μη αιμικός σίδηρος βρίσκεται κυρίως σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης όπως όσπρια, σπανάκι, δημητριακά κ.α. Η απορροφησιμότητα του σιδήρου εξαρτάται και από τα υπόλοιπα συστατικά του γεύματος.

Αν οι πηγές μη αιμικού σιδήρου συνδυαστούν με πηγές βιταμίνης C (εσπεριδοειδή, πιπεριές, φράουλες κτλ.) αυξάνεται η απορρόφησή του, κάτι το οποίο συνίσταται να αποφεύγεται από ασθενείς με μεσογειακή αναιμία.

Αν όμως συνδυαστούν με πηγές ασβεστίου, όπως γάλα, γιαούρτι, τυρί ή άλλα τρόφιμα όπως τσάι, καφέ κ.α. μειώνεται η απορροφησιμότητα του, μία πρακτική που συνιστάται να ακολουθείται από τους ασθενείς αυτούς.

Ασβέστιο

Συχνά παρατηρείται διατροφική έλλειψη στο ασβέστιο, το οποίο είναι απαραίτητο για την υγεία των οστών αλλά και την σωστή ανάπτυξη τα πρώτα χρόνια ζωής.

Πηγές ασβεστίου όπως το γάλα, το γιαούρτι, το τυρί, αλλά και λαχανικά όπως το μπρόκολο πρέπει να εμπεριέχονται στην καθημερινή διατροφή των ασθενών, σε κάποιες περιπτώσεις όμως μπορεί να χρειαστεί και η συμπληρωματική χορήγηση σκευάσματος ασβεστίου.

Βιταμίνη D

Η έλλειψη βιταμίνης D εμφανίζεται πολύ συχνά σε άτομα με μεσογειακή αναιμία. Οπότε, προτείνεται τα άτομα αυτά να φροντίζουν να έχουν έκθεση στον ήλιο για τουλάχιστον 20 λεπτά από τις 10.00 μέχρι τις 14.00 και ταυτόχρονα να καταναλώνουν τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη D όπως λιπαρά ψάρια, κρόκους αυγών αλλά και εμπλουτισμένα τρόφιμα.

Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συσταθεί από τον θεράποντα ιατρό η λήψη συμπληρώματος.

Ψευδάργυρος

Η έλλειψη ψευδαργύρου συχνά παρατηρείται σε άτομα με μεσογειακή αναιμία, είτε υποβάλλονται σε μεταγγίσεις είτε όχι. Για τον λόγο αυτό συστήνεται η επαρκής κατανάλωση πηγών ψευδαργύρου όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, δημητριακά, όσπρια κ.α. ή και η λήψη συμπληρώματος, πάντα σύμφωνα με την συμβουλή τους θεράποντα ιατρού.

Φυλλικό οξύ

Η έλλειψη φυλλικού οξέος είναι συχνή στα άτομα με μεσογειακή αναιμία και γι’ αυτό τον λόγο οι περισσότεροι ασθενείς καταναλώνουν συμπλήρωμα φυλλικού οξέος. Ταυτόχρονα όμως, η επαρκής κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυλλικό είναι πολύ σημαντική την αντιμετώπιση αυτής της διατροφικής έλλειψης.

Τέτοια τρόφιμα είναι κυρίως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως σπανάκι, μαρούλι κ.α.

Στους ασθενείς με θαλασσαιμία συστήνεται η τακτική παρακολούθηση των επιπέδων των παραπάνω θρεπτικών συστατικών μέσω αιματολογικών εξετάσεων αλλά και η διατροφική τους εκτίμηση από διαιτολόγο- διατροφολόγο για την υιοθέτηση και προσκόλληση σε μία ισορροπημένη διατροφή που θα τους προσδώσει όλα τα απαραίτητα «εφόδια» για την αντιμετώπιση των διατροφικών επιπτώσεων της θαλασσαιμίας.

Οι παραπάνω διατροφικές συμβουλές αφορούν τα άτομα που πάσχουν από μεσογειακή αναιμία. Τα άτομα που είναι απλά φορείς, δηλαδή έχουν το στίγμα, συνήθως δεν εμφανίζουν τόσο σοβαρές διατροφικές ελλείψεις.

Είναι όμως σημαντικό να πραγματοποιούν αιματολογικές εξετάσεις, να επισκέπτονται τον θεράποντα ιατρό τους τακτικά αλλά και να αξιολογούνται διατροφικά από έναν διαιτολόγο. Ταυτόχρονα, συστήνεται μία ισορροπημένη διατροφή που να περιλαμβάνει επαρκείς ποσότητες από όλες τις ομάδες τροφίμων και να τους προσδίδει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

Ενδεικτικό ημερήσιο πλάνο διατροφής για άτομα με μεσογειακή αναιμία

Πρωινό: 2 φέτες ψωμί ολικής άλεσης με τυρί κρέμα, αβοκάντο και 2 αυγά

Δεκατιανό: 1 φρούτο και 5-6 ξηροί καρποί

Μεσημεριανό: Φιλέτο κοτόπουλο με μαρινάδα μουστάρδα-μέλι με γλυκοπατάτα κομμένη σε στικς και λαχανικά(π.χ. μπρόκολο, κρεμμύδι, καρότο) στην λαδόκολλα

Απογευματινό: 1 φρούτο και 1 μπάρα δημητριακών ολικής άλεσης χωρίς ζάχαρη

Βραδινό: Σπιτική πίτσα με 1 τορτίγια, τριμμένη ντομάτα, τριμμένο τυρί χαμηλών λιπαρών και λαχανικά της επιλογής σας (π.χ. κρεμμύδι, πιπεριές, μανιτάρια κ.α.) και συνοδευτική σαλάτα

Ακολούθησε την fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Απο την Μελίνα Τσαγκατάκη – Τσιρίγγα διαιτολόγος, διατροφολόγος, συνεργάτης του Διατροφολογικού κέντρου Bioiatriki+ στους Αμπελόκηπους Αθήνας.

Πηγές:

• NHS: Living with thalassaemia https://www.nhs.uk/conditions/thalassaemia/treatment/
• Thalassaemia International Federation: https://thalassaemia.org.cy/el/haemoglobin-disorders/thalassaemia/
• Fung, E.B. et al, Nutritional deficiencies in patients with thalassemia. Annals of the New York Academy of Sciences, 2010, 1202: 188-196. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2010.05578.x
• Fung EB et al, Thalassemia Clinical Research Network. Inadequate dietary intake in patients with thalassemia. J Acad Nutr Diet. 2012 Jul;112(7):980-90. doi: 10.1016/j.jand.2012.01.017.
• Goldberg EK et al, Nutrition in Thalassemia: A Systematic Review of Deficiency, Relations to Morbidity, and Supplementation Recommendations. J Pediatr Hematol Oncol. 2022 Jan 1;44(1):1-11. doi: 10.1097/MPH.0000000000002291.