Βηματοδότης: Τι είναι, τι κάνει και ποια είναι η διάρκεια ζωής του

Μάθε τι είναι και τι κανει ένας βηματοδότης; Για ποιες ηλικίες συστήνεται; Πως μπαίνει; Πόσα χρόνια κρατάει; Υπάρχουν επιπλοκές;

Η καρδιά λειτουργεί ως αντλία, εξυπηρετώντας με αυτό τον τρόπο τη μεταφορά αίματος από την καρδιά στους πνεύμονες και τέλος, στο υπόλοιπο σώμα. Αυτή η λειτουργία πραγματοποιείται μέσω συσπάσεων της καρδιάς. Με τη σειρά τους αυτές οι συσπάσεις απαιτούν ηλεκτρικό ερέθισμα για να πραγματοποιηθούν.

Γράφει ο Παπαδογιάννης Αθανάσιος, Ιατρός – Καρδιολόγος, Νέα Σμύρνη

Φυσιολογικά, σε μία κοιλότητα της καρδιάς που αναφέρεται ως δεξιός κόλπος, υπάρχει μία ανατομική δομή (ο φλεβόκομβος) υπεύθυνη για τη δημιουργία του ηλεκτρικού ερεθίσματος. Λόγω αυτής της δραστηριότητας αναφέρεται ως ο “φυσιολογικός βηματοδότης” του οργανισμού μας.

Από εκεί το ερέθισμα μεταφέρεται σε μία άλλη σημαντική ανατομική δομή, τον κολποκοιλιακό κόμβο, από όπου το ερέθισμα συνεχίζει να μεταδίδεται μέσω εξειδικευμένων ηλεκτρικών ινών στο υπόλοιπο τμήμα της καρδιάς.

Ορισμένες φορές, λόγω παρουσίας αρρυθμιών, μπορεί να παρουσιαστεί βλάβη σε ένα ή περισσότερα από τα τμήματα που αναφέρθηκαν σχετικά με τη διάδοση του ηλεκτρικού ερεθίσματος στην καρδιά.

Ένα σημαντικό όπλο στη φαρέτρα των καρδιολόγων για αυτές τις περιπτώσεις, είναι ο βηματοδότης, που εξασφαλίζει τη φυσιολογική μετάδοση του ηλεκτρικού ερεθίσματος και τη φυσιολογική λειτουργία της καρδιάς ως αντλίας.

Τι είναι και τι κάνει ο βηματοδότης

Ο τεχνητός ηλεκτρονικός βηματοδότης είναι μία μικρή ηλεκτρονική συσκευή που αποτελείται από δύο κύρια μέρη, τη γεννήτρια (μπαταρία) και το ηλεκτρονικοί κύκλωμα, που είναι ενσωματωμένο στη γεννήτρια.

Στη γεννήτρια παράγονται ηλεκτρικά ερεθίσματα, τα οποία διεγείρουν την καρδιά με τη βοήθεια καλωδίων, των οποίων το ένα άκρο είναι συνδεδεμένο με το βηματοδότη και το άλλο με την καρδιά. Με αυτό τον τρόπο η καρδιά διεγείρεται μέσω του ηλεκτρικού ερεθίσματος και συστέλλεται, αντλώντας αίμα στο υπόλοιπο σώμα.

Η λειτουργία του βηματοδότη ρυθμίζεται να λειτουργεί όταν οι παλμοί πέσουν κάτω από ένα καθορισμένο όριο, παραμένοντας “άγρυπνος φρουρός” για την καρδιά μας.

Για ποιες ηλικίες συστήνεται

Γενικά υπάρχει η αντίληψη πως βηματοδότη χρειάζονται οι ηλικιωμένοι ασθενείς. Αυτό είναι εν μέρει σωστό λόγω και της εκφύλισης του ηλεκτρικού συστήματος που μπορεί να παρουσιαστεί με την πάροδο της ηλικίας, αλλά υπάρχει κι ένα ποσοστό των ασθενών που είναι μικρότεροι σε ηλικία, αλλά απαιτείται η εμφύτευση βηματοδότη λόγω επικίνδυνων αρρυθμιών ή εξαιτίας σοβαρής καρδιακής δυσλειτουργίας.

Σε περιπτώσεις βραδυκαρδίας (ειδικά σε παλμούς <50/λεπτό), σε ζάλη, εύκολη κόπωση, δύσπνοια, συγκοπή απαιτείται καρδιολογική εκτίμηση. Η διερεύνηση ξεκινάει με τη λήψη ιστορικού και την κλινική εξέταση, ενώ απαραίτητο είναι το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) που μπορεί να δώσει πολλές πληροφορίες για την παρουσία συγκεκριμένων αρρυθμιών που προκαλούν τα συμπτώματα.

Το ιστορικό είναι πολύ σημαντικό ειδικά σε περιπτώσεις απώλειας συνείδησης σε νέα άτομα. Η παρουσία ανάλογων επεισοδίων σε άλλα άτομα της οικογένειας ή ο αιφνίδιος θάνατος συγγενών, κατευθύνει τον έλεγχο προς τη διερεύνηση συγκεκριμένων νοσημάτων.

Η παρουσία ορισμένων νοσημάτων όπως είναι τα ηλεκτρικά νοσήματα της καρδιάς ή μυοκαρδιοπάθειες μπορεί να οδηγήσει στην πρόωρη και έγκαιρη εμφύτευση βηματοδότη και την αποφυγή δυσάρεστων επεισοδίων, όπως ο αιφνίδιος θάνατος.

Ο έλεγχος μπορεί να συμπεριλάβει τοποθέτηση Holter ρυθμού 24ώρου, ενώ είναι πιθανό να πραγματοποιηθεί και ηλεκτροφυσιολογική μελέτη (επεμβατικός έλεγχος ηλεκτρικής δραστηριότητας της καρδιάς) για την πλήρη ανίχνευση και αξιολόγηση της αρρυθμίας.

Τέλος, υπάρχει και μία περίπτωση όπου εμφυτεύεται βηματοδότης για τη βελτίωση της συνολικής καρδιακής συσπαστικότητας της καρδιάς.

Συγκεκριμένα, σε περιπτώσεις καρδιακής ανεπάρκειας με σημαντικά μειωμένη συστολική λειτουργία και επί συγκεκριμένων ευρημάτων από το ηλεκτροκαρδιογράφημα, τοποθετείται αμφικοιλιακός βηματοδότης, δηλαδή βηματοδότης του οποίου τα καλώδια καταλήγουν και στις δύο κοιλίες της καρδιάς, συγχρονίζοντας με αυτό τον τρόπο τη λειτουργία τους.

Πως τοποθετείται

Η εμφύτευση του βηματοδότη παλαιότερα γινόταν με καρδιοχειρουργική επέμβαση, ωστόσο με το πέρασμα των ετών έχει καταλήξει να μειωθεί η έκταση της τομής, να μην απαιτείται ανοικτή επέμβαση και να περιοριστεί ο χρόνος της επέμβασης. Βέβαια, εξακολουθεί να είναι μία χειρουργική επέμβαση και σπάνια μπορεί να εμφανιστούν επιπλοκές.

Η εμφύτευση πραγματοποιείται σε ειδικές αίθουσες που απαιτούνται για την επεμβατική καρδιολογία (αιμοδυναμικό εργαστήριο). Υπάρχουν ειδικά ακτινολογικά μηχανήματα και απαιτείται άσηπτο περιβάλλον χειρουργείου.

Η τοποθέτηση γίνεται με τοπική αναισθησία, με τον ασθενή ξύπνιο σε όλη τη διάρκεια της επέμβασης. Πραγματοποιείται μία μικρή τομή στο δέρμα, κάτω από την κλείδα και μέσω κατάλληλης φλέβας προωθείται το καλώδιο (ή τα καλώδια) σε συγκεκριμένες κοιλότητες της καρδιάς.

Έπειτα ελέγχεται η σωστή τοποθέτηση και η λειτουργία των καλωδίων μέσω ειδικών συσκευών. Στο τέλος δημιουργείται ένας ειδικός χώρος, η “θήκη”, όπου τοποθετείται κάτω από το δέρμα ο βηματοδότης και η τομή κλείνει με ράμματα.

Πόσο διαρκεί η επέμβαση της τοποθέτησης βηματοδότη;

Η διάρκεια της επέμβασης είναι περίπου 60 λεπτά. Οι ασθενείς λαμβάνουν εξιτήριο συνήθως μετά από μία ημέρα και δίνεται οδηγία να μην κινείται ο ώμος από την πλευρά που έχει τοποθετηθεί ο βηματοδότης προς αποφυγή μετακίνησης των καλωδίων. Τα ράμματα αφαιρούνται μετά από μία εβδομάδα.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ένας νέος τύπος βηματοδότη που αρχίζει να εμφυτεύεται σε ορισμένα κέντρα, με πολλές υποσχέσεις για το μέλλον. Πρόκειται για τους βηματοδότες χωρίς καλώδια που τοποθετούνται μέσω καθετήρων, με παρόμοιο τρόπο με τη στεφανιογραφία, την ηλεκτροφυσιολογική μελέτη ή την εμφύτευση βαλβίδων μέσω καθετήρων.

Αυτοί οι βηματοδότες έχουν ακόμη μικρότερο μέγεθος και παρακάμπτουν σημαντικά σημεία των σημερινών βηματοδοτών, όπως την εισαγωγή ηλεκτροδίων στην καρδιά και την ανάγκη αντικατάστασης της μπαταρίας.

Διάρκεια ζωής

Η διάρκεια του βηματοδότη, δηλαδή η διάρκεια ζωής της γεννήτριας κυμαίνεται μεταξύ 5 – 10 ετών, ανάλογα με τον τύπο του βηματοδότη, τον προγραμματισμό και το πόσο συχνά λειτουργεί.

Για την αξιολόγηση της “διάρκειας ζωής” του βηματοδότη πραγματοποιούνται τακτικοί έλεγχοι με στόχο την έγκαιρη αναγνώριση της αποφόρτισης της γεννήτριας και την αντικατάστασή της, προς αποφυγή δυσάρεστων επεισοδίων, όπως η συγκοπή ή η δύσπνοια.

Ο έλεγχος του βηματοδότη περιλαμβάνει τον απλό, τυπικό έλεγχο, αλλά και τον εξειδικευμένο έλεγχο μέσω ειδικών συσκευών. Στον απλό έλεγχο μεγάλη σημασία έχει ο έλεγχος των παλμών από τον ίδιο τον ασθενή, είτε με ψηλάφηση του σφυγμού στην κερκιδική αρτηρία είτε με παλμικό οξύμετρο.

Επίσης, σημαντικός είναι ο έλεγχος στον καρδιολόγο με ηλεκτροκαρδιογράφημα, ενώ συχνά πραγματοποιείται ακτινογραφία θώρακος (για την επιβεβαίωση της σωστής θέσης των ηλεκτροδίων) και Triplex καρδιάς.

Ο εξειδικευμένος έλεγχος πραγματοποιείται, όπως αναφέρθηκε, μέσω ειδικών συσκευών που τοποθετούνται στο δέρμα πάνω από το βηματοδότη και παρέχουν στοιχεία για τη λειτουργία του βηματοδότη, τον προγραμματισμό του, το επίπεδο φόρτισης της μπαταρίας καθώς και για τυχόν αρρυθμίες που έχουν παρουσιαστεί. Ο έλεγχος μέσω αυτών των συσκευών πραγματοποιείται 1 – 2 φορές το χρόνο ή όποτε αναφέρεται κάποιο σύμπτωμα.

Η αντικατάσταση του βηματοδότη πραγματοποιείται με παρόμοιο τρόπο με την τοποθέτηση, αν και είναι πιο σύντομη κι εύκολη. Αρχικά γίνεται τομή στο σημείο που έχει εμφυτευθεί ο βηματοδότης, αποσυνδέεται ο βηματοδότης ενώ τα ηλεκτρόδια παραμένουν στη θέση τους και τελικά συνδέεται μία νέα γεννήτρια με τα καλώδια.

Επιπλοκές

Επιπλοκές μπορεί να εμφανιστούν τόσο κατά τη διάρκεια της τοποθέτησης του βηματοδότη, όσο και μεταγενέστερα. Οι επιπλοκές της πρώτης κατηγορίας είναι ο πνευμοθώρακας, ο αιμοθώρακας, η εμβολή αέρα, ο καρδιακός επιπωματισμός, η λοίμωξη της θήκης του βηματοδότη, η τοπική φλεγμονή και η σηψαιμία.

Στις επιπλοκές της δεύτερης κατηγορίας ανήκουν η φλεβική θρόμβωση, η δυσλειτουργία του καλωδίου από θραύση, διαταραχή της μόνωσης ή κακή σύνδεση του ηλεκτροδίου στη γεννήτρια.

Γενικές πληροφορίες για τη ζωή με το βηματοδότη

Μετά την επιτυχή τοποθέτηση του βηματοδότη, το άτομο φέρει μία κάρτα, την ταυτότητα του βηματοδότη. Αναφέρει τα στοιχεία του ατόμου, το μοντέλο και τον προγραμματισμό του βηματοδότη. Είναι χρήσιμο το άτομο να την φέρει πάντα μαζί του, να αναφέρει σε κάθε ιατρική επίσκεψη για την παρουσία του βηματοδότη και να επιδεικνύει την κάρτα του βηματοδότη.

Δεν υπάρχει περιορισμός της φυσικής δραστηριότητας, όπως είναι το περπάτημα, η ήπια άσκηση, οι δουλειές του σπιτιού, η σεξουαλική δραστηριότητα. Επίσης, δεν προκαλούν διαταραχή της λειτουργίας του βηματοδότη, συσκευές όπως κινητά τηλέφωνα, φούρνος, ραδιόφωνο, τηλεόραση.

Σχετικά με τη χρήση κινητού τηλεφώνου, καλό είναι να μη χρησιμοποιείται από την πλευρά που είναι τοποθετημένος ο βηματοδότης και να μην τοποθετείται σε τσέπη πάνω από τη θέση του βηματοδότη.

Δεν επηρεάζεται η χρήση των μέσων συγκοινωνίας. Ωστόσο, στα αεροδρόμια, τις τράπεζες και όπου υπάρχουν συσκευές μαγνητικού ελέγχου, θα πρέπει να ενημερώνεται το προσωπικό, καθώς λόγω του μαγνητικού πεδίου υπάρχει κίνδυνος προσωρινής αναστολής λειτουργίας του βηματοδότη.

Παλαιότερα δεν ήταν δυνατή η διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας, λόγω του μαγνητικού πεδίου. Τα τελευταία χρόνια κατασκευάζονται βηματοδότες που επιτρέπουν την πραγματοποίηση τέτοιων εξετάσεων, αλλά καλό είναι να ενημερώνεται ο καρδιολόγος και να πραγματοποιείται επανέλεγχος της σωστής λειτουργίας της συσκευής.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ: Γιατι έχω καρδιακές αρρυθμίες και πως να τις αντιμετωπίσω

Ακολούθησε το fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Παπαδογιάννης Αθανάσιος, Ιατρός – Καρδιολόγος, Νέα Σμύρνη

Πηγές:

1. Καρδιολογία (Τούσουλης Δ)

2. Εγχειρίδιο καρδιάς και αγγείων (Griffin B P, Topol E J)
3. Καρδιολογία (Τρυποσκιάδης Φ)