Δυσθρεψία: Τι είναι, η αιτία, τα συμπτώματα και πως αντιμετωπίζεται

Ο όρος δυσθρεψία αναφέρεται σε ελλείψεις, υπερβολές ή ανισορροπίες στην πρόσληψη ενέργειας ή / και θρεπτικών συστατικών ενός ατόμου. Η δυσθρεψία υπάρχει σε 3 κύριες μορφές, α. την υποθρεψία, β. την έλλειψη μικροθρεπτικών συστατικών, και γ. το υπερβάλλον σωματικό βάρος, που οδηγεί σε νόσους σχετιζόμενες με τη διατροφή (πχ. σακχαρώδης διαβήτης).

Γράφει η Μαρία Μαντζώρου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Μυτιλήνη

Μπορεί να συνυπάρχει η υποθρεψία με το υπέρβαρο και την παχυσαρκία ή τις μη μεταδιδόμενες χρόνιες ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή, σε άτομα, νοικοκυριά και πληθυσμούς, και σε όλη τη διάρκεια ζωής. Ταυτόχρονα, 1,9 δις ενήλικες έχουν υπερβάλλον σωματικό βάρος, ενώ 462 εκ. είναι ελλειποβαρείς.

Το 2020, παγκοσμίως, 149 εκ. παιδιά κάτω των πέντε ετών βρισκόντουσαν σε χρόνια υποθρεψία (χαμηλό ύψος για την ηλικία), 45 εκ χαρακτηρίζονταν από οξεία υποθρεψία (χαμηλό βάρος για ύψος), ενώ 38.9 εκ είχαν υπερβάλλον σωματικό βάρος. Μάλιστα, το 45% των θανάτων παιδιών κάτω των 5 ετών σχετίζεται με την υποθρεψία.

Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται σε χώρες χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων, ενώ παράλληλα σε αυτές τις χώρες τα ποσοστά παιδικού υπέρβαρου και παχυσαρκίας αυξάνεται.

Ποιά είναι τα αίτια της δυσθρεψίας;

Τα αίτια, καθώς και τα συμπτώματα της δυσθρεψίας ποικίλουν, αναλόγως την μορφή και την κατάσταση.

Η υποθρεψία εμφανίζεται όταν το άτομο δεν λαμβάνει επαρκείς ποσότητες θρεπτικών συστατικών (είτε πρωτεϊνών, λιπαρών, υδατανθράκων, είτε βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων) από τη διατροφή, ή δεν μπορεί το σώμα να τα απορροφήσει ή όταν το άτομο έχει αυξημένες ανάγκες.

Συνεπώς, κοινές αιτίες υποθρεψίας είναι οι χρόνιες νόσοι που επηρεάζουν την όρεξη και την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών (πχ. κοιλιοκάκη, καρκίνος, ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι εντέρου), οι καταστάσεις που οδηγούν σε αυξημένες ανάγκες σε ενέργεια ή/και θρεπτικά συστατικά (τραύμα, έγκαυμα, εγκυμοσύνη, νόσος Πάρκινσον, κ.α.), νόσοι ψυχικής υγείας που επηρεάζουν τη λήψη τροφής και η ανορεξία, η άνοια όπου οι ασθενείς ξεχνούν να καταναλώσουν τροφή και η δυσφαγία.

Παράλληλα, ο κοινωνικός αποκλεισμός, οι μειωμένες δεξιότητες παρασκευής και κατανάλωση τροφής, η κακή οδοντική υγεία, ο αλκοολισμός και η επισιτιστική ανασφάλεια αποτελούν επιπλέον παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στην υποθρεψία.

Στα παιδιά, η υποθρεψία εμφανίζεται συχνά λόγω χρόνιων νόσων, που οδηγούν στην μειωμένη όρεξη, στην μειωμένη απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και στις αυξημένες ανάγκες, καθώς και λόγω διατροφικών διαταραχών ή δυσκολιών στη σίτιση. Υποθρεψία λόγω έλλειψης τροφής παρατηρείται κυρίως σε υποανάπτυκτες χώρες.

Το υπερβάλλον σωματικό βάρος και λίπος, που αποτελούν τον αντίποδα της υποθρεψίας είναι αποτέλεσμα της αυξημένης ενεργειακής πρόσληψης σε σχέση με τις ανάγκες του σώματος, ή/και της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας.

Το υπερβάλλον σωματικό βάρος και οι επιπτώσεις του δεν είναι πλέον μόνο ζήτημα των αναπτυγμένων χωρών, αλλά και των χωρών χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων. Η αυξημένη πρόσληψη τροφίμων πλούσιων σε λιπαρά, πρόσθετη ζάχαρη και αλάτι, σχετίζεται με χαμηλής ποιότητας διατροφής, με αποτέλεσμα την συνύπαρξη υπερβάλλον σωματικού βάρους με ελλείψεις μικρο-θρεπτικών συστατικών.

Πίσω από το υπερβάλλον σωματικό βάρος και την αυξημένη κατανάλωση τροφής, όμως, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, όπως η μειωμένη πρόσβαση σε θρεπτικό φαγητό, και η εύκολη πρόσβαση σε πρόχειρο και θερμιδικά πυκνό φαγητό, έλλειψη υποδομών και χρόνου για άσκηση, προβλήματα και νόσοι ψυχικής υγείας, διατροφικές διαταραχές και μη υγιής σχέση με το φαγητό, και υποθυρεοειδισμός που δεν έχει ρυθμιστεί με αγωγή.

Τέλος, όσον αφορά την υπερβολή στην πρόσληψη μικροθρεπτικών συστατικών που μπορεί να αποβεί τοξική για το σώμα, συχνά οφείλεται σε υπέρχρηση συμπληρωμάτων διατροφής.

Ποια τα συμπτώματα της δυσθρεψίας;

Η υποθρεψία συνήθως είναι εμφανής μέσω συμπτωμάτων, όπως:

• απώλεια βάρους  της τάξης του 5-10% του αρχικού σε 3-6 μήνες,
• χαμηλό σωματικό βάρος και Δείκτη Μάζας Σώματος
• έλλειψη όρεξης
• κόπωση και αδυναμία
• αδυναμία συγκέντρωσης και κακή διάθεση ή σημάδια κατάθλιψης
• αίσθηση κρύου
• συχνές μολύνσεις, με αργή ανάκαμψη

Στα παιδιά, η υποθρεψία εμφανίζεται με:

• αποτυχία ανάπτυξης ή χαμηλός ρυθμός ανάπτυξης και αύξησης βάρους
• αλλαγές στη συμπεριφορά
• έλλειψη ενέργειας

Στην αντίθετη πλευρά, το αυξημένο σωματικό βάρος και λίπος, χαρακτηρίζονται από αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νόσων (πχ. σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ, υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιαγγειακά νοσήματα) και μεταβολικού συνδρόμου.

Για να γίνει η διάγνωση της υποθρεψίας γίνονται εξετάσεις αίματος, και χρησιμοποιούνται εργαλεία αξιολόγησης κατάστασης θρέψης, και η ανάλυση σύστασης σώματος.

Πώς αντιμετωπίζεται η δυσθρεψία;

Αναλόγως την κατάσταση, η αντιμετώπιση της δυσθρεψίας είναι διαφορετική. Για την κατάλληλη θεραπεία, η εύρεση και επίλυση της αιτίας της δυσθρεψίας όταν αυτό είναι δυνατόν, φυσικά είναι σημαντική.

Αναφορικά με την υποθρεψία και το χαμηλό σωματικό βάρος, η σταδιακή αύξηση της πρόσληψης  και της απορρόφησης ενέργειας και θρεπτικών συστατικών αποτελεί βασικό πυλώνα για ανάκαμψη και πρόληψη του συνδρόμου επανασίτισης.

Αλλαγές στη συχνότητα και σύσταση των γευμάτων και των σνακ, στην ευκολία προετοιμασίας, και στη θερμιδική πυκνότητα είναι μερικές από τις πρακτικές που θέτονται σε εφαρμογή για την αντιμετώπιση της υποθρεψίας.

Όταν η αύξηση της ενεργειακής πυκνότητας των γευμάτων δεν επαρκεί, η χρήση πόσιμων συμπληρωμάτων διατροφής είναι το επόμενο στάδιο, ενώ η χρήση εντερικής διατροφής είναι η τελευταία λύση στην αντιμετώπιση της μειωμένης λήψης τροφής.

Αναφορικά με το αυξημένο σωματικό βάρος, η απώλεια βάρους είναι η οδός αντιμετώπισης, με τις βιώσιμες αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές, να αποτελούν βασικούς πυλώνες και περικλείουν την υιοθέτηση μιας υγιεινής διατροφής, τις σχετικές γνώσεις και τις δεξιότητες, την επίλυση προβλημάτων και τη θέσπιση προτεραιοτήτων, τον προγραμματισμό, καθώς και τη βελτίωση της σχέσης με τη διατροφή.

Φυσικά, η ένταξη της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα είναι επίσης πολύ σημαντική με πληθώρα οφελών για την υγεία, ενώ έμφαση χρειάζεται να δοθεί και στην φροντίδα της ψυχικής υγείας. Τέλος, πλέον υπάρχουν νέα συνταγογραφούμενα φάρμακα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία στην απώλεια βάρους, μαζί με βελτιώσεις στον τρόπο ζωής.

Η δυσθρεψία είναι ένα μείζον ζήτημα παγκοσμίως, με πολλές πλευρές και μεταβλητές. Η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί και σε καλύτερη αντιμετώπιση.

Ακολούθησε το fmh.gr στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Μαρία Μαντζώρου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Μυτιλήνη

Ακολούθησε την Μαρία στο Facebook και στο Instagram

Πηγές:

• World Health Organization. Malnutrition(https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malnutrition#:~:text=Malnutrition%2C%20in%20all%20its%20forms,while%20462%20million%20are%20underweight.)
• NHS Malnutrition
• Norman K, Haß U, Pirlich M. Malnutrition in Older Adults-Recent Advances and Remaining Challenges. Nutrients. 2021 Aug 12;13(8):2764. doi: 10.3390/nu13082764. PMID: 34444924; PMCID: PMC8399049.
• Mahmudiono T, Segalita C, Rosenkranz RR. Socio-Ecological Model of Correlates of Double Burden of Malnutrition in Developing Countries: A Narrative Review. Int J Environ Res Public Health. 2019 Oct 3;16(19):3730. doi: 10.3390/ijerph16193730. PMID: 31623366; PMCID: PMC6801412.