Τι είναι η αναπνευστική φυσικοθεραπεία και σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται

Ο ευρύς κλάδος της φυσικοθεραπείας που ασχολείται με την βελτίωση της αναπνευστικής λειτουργικότητας των πνευμόνων και την αποκατάσταση των παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος ονομάζεται αναπνευστική φυσικοθεραπεία.

Γράφει ο Κίμωνας Φρουδάκης, Φυσικοθεραπευτής, Ηράκλειο Κρήτης 

Οι κύριοι στόχοι για εφαρμογή αναπνευστικής φυσικοθεραπείας είναι:

1. Η βελτίωση του αερισμού (εισπνεόμενου όγκου αέρα)
2. Η μείωση του αναπνευστικού έργου των πνευμόνων
3. Ο καθαρισμός των αεραγωγών από βρογχικές εκκρίσεις

Σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται;

Η αναπνευστική φυσικοθεραπεία εφαρμόζεται ως επικουρική θεραπεία:

1. Σε αναπνευστικές παθήσεις όπως:

• Λ.Α.Σ: Λοιμώξεις (κατώτερου) αναπνευστικού συστήματος. Υπάρχουν αρκετά είδη λοιμώξεων (κυρίως μικροβιακές), συμπεριλαμβανομένης της πνευμονίας. Μια από τις πλέον σοβαρές λοιμώξεις που αντιμετώπισε πρόσφατα η ανθρωπότητα, είναι η νόσος covid-19.
• Άσθμα: Χρόνια πάθηση που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή των αεραγωγών.
• Χ.Α.Π: Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Χαρακτηρίζεται από τον περιορισμό της ροής του αέρα λόγω χρόνιας φλεγμονής των βρόγχων.
• Κυστική ίνωση: κληρονομική νόσος που προσβάλλει ζωτικά όργανα.
• Βρογχεκτασίες: παθολογική διάταση και καταστροφή των βρόγχων.

2. Σε νευρομυϊκές ή μυοσκελετικές παθήσεις όπως:

• Μυϊκή δυστροφία
• εγκεφαλική παράλυση
• κάκωση νωτιαίου μυελού
• Αγκυλοποιητική σπονδυλαρθρίτιδα κ.α.

3. Κατά την περιεγχειρητική φροντίδα κυρίως σε χειρουργικές επεμβάσεις άνω κοιλίας, καρδιάς και πνευμόνων (πνευμονεκτομή).
4. Στην Μ.Ε.Θ (μονάδα εντατικής θεραπείας)
5. Για διαχείριση του άγχους

Αντενδείξεις και προφυλάξεις

Στις παρακάτω περιπτώσεις η αναπνευστική θεραπεία θα πρέπει να γίνεται υπό ιατρική καθοδήγηση και παρακολούθηση.

• Καρκίνος
• Αιμόπτυση
• Οστεοπόρωση
• Κατάγματα πλευρών
• Πνευμονικό οίδημα
• Εγκυμοσύνη
• Χημειοθεραπείες

Αξιολόγηση αναπνευστικού ασθενή – Λήψη ιστορικού

Είναι σημαντικό σε όλες τις περιπτώσεις αρχικά να γίνεται λήψη ιστορικού και να προσαρμόζεται εξατομικευμένο πρόγραμμα ανάλογα τις ανάγκες του κάθε ασθενούς. Στους αναπνευστικούς ασθενείς είναι απαραίτητη η αξιολόγηση των συμπτωμάτων τους.

Τα κύρια συμπτώματα που πρέπει να αξιολογηθούν είναι τα εξής:

1. Δύσπνοια: αίσθημα δυσκολίας στην αναπνοή.
2. Πτύελα: μη φυσιολογική παραγωγή εκκρίσεων στους πνεύμονες (συχνότητα, ποσότητα, χρώμα, υφή)
3. Βήχας (παραγωγικός ή μη παραγωγικός, οξύς- χρόνιος)
4. Πόνος στον θώρακα (διαφοροδιάγνωση με στηθάγχη)
5. Συριγμός : «σφύριγμα» στην αναπνοή λόγω αναπνευστικών διαταραχών.

Σε πιο σοβαρές καταστάσεις ο φυσικοθεραπευτής θα πρέπει να ενημερώνεται εκτενώς από τον ιατρό  (πνευμονολόγο, παθολόγο κ.α) που παρακολουθεί τον ασθενή.

Τεχνικές και ασκήσεις αναπνευστικής φυσικοθεραπείας.

Βάσει των ευρημάτων της αξιολόγησης θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα πλάνο θεραπείας προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις δυνατότητες  του εκάστοτε αναπνευστικού ασθενή.

Η αναπνευστική αποκατάσταση χωρίζεται σε 3 βασικές κατηγορίες που είναι οι παρακάτω:

• Ασκήσεις αναπνοής

Εκμάθηση / επανεκπαίδευση αναπνοής.

Αποτελεί την πιο ήπια μορφή άσκησης. Εκτελείται με αργή βαθιά εισπνοή από την μύτη και στην συνέχεια αργή εκπνοή από το στόμα με μισόκλειστα χείλη.

Η άσκηση αυτή μπορεί να εκτελεστεί συνδυαστικά με την έγερση των άνω άκρων κατά την διάρκεια της εισπνοής ώστε να αυξηθεί η χωρητικότητα των πνευμόνων.

Είναι απαραίτητη η εκμάθηση της  σωστής αναπνοής καθώς μειώνει την αναπνευστική συχνότητα, την δύσπνοια και τους καρδιακούς παλμούς.

• Διαφραγματική αναπνοή.    

Ο ιδανικότερος τρόπος αναπνοής αφού το διάφραγμα είναι ο σημαντικότερος και πιο αποτελεσματικός αναπνευστικός μυς. Κατά την εισπνοή το διάφραγμα κινείται προς τα κάτω (συσπάται) δημιουργώντας χώρο στον θώρακα βοηθώντας τους πνεύμονες  να γεμίσουν με οξυγόνο και να εκπτυχθούν.

 Η άσκηση μπορεί να εκτελεστεί σε ύπτια, καθιστή και όρθια θέση. Ο ασθενής τοποθετεί το ένα χέρι στην περιοχή της κοιλιάς (διάφραγμά), πιέζοντας ελαφρώς κατά την διάρκεια της εισπνοής, για να δώσει ερέθισμα  στέλνοντας οξυγόνο στα κατώτερα τμήματα των πνευμόνων, φουσκώνοντας την κοιλιά.

Αφού πάρει βαθιά εισπνοή 3-4 δευτερολέπτων, ακολουθεί επίσης αργή εκπνοή διάρκειας 5 περίπου δευτερόλεπτων. Ιδανικά μπορούν να εκτελεστούν 8 με 10 συνεχόμενες αναπνοές για κάθε σετ, αρκετές φορές στην διάρκεια της ημέρας.

Η διαφραγματική αναπνοή έχει σημαντικά οφέλη όπως μείωση της δύσπνοιας και του αναπνευστικού έργου των πνευμόνων. Ενδείκνυται ως άσκηση χαλάρωσης (ειδικότερα σε ασθενείς με άσθμα – Χ.Α.Π), σε χειρουργικές επεμβάσεις στην περιοχή της άνω κοιλίας για αποφυγή ατελεκτασιών στους κάτω λοβούς των πνευμόνων καθώς και στην διαχείριση του άγχους.

Επίσης έχει σημαντικά οφέλη σε άτομα που έχουν νοσήσει από κορονοϊό και το αναπνευστικό τους σύστημα δεν έχει επανέλθει πλήρως.

Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές στη συγκεκριμένη άσκηση. Μια άσκηση αυξημένης δυσκολίας εκτελείται με κράτημα της αναπνοής για 4-5 δευτερόλεπτα αμέσως μετά την εισπνοή ενεργοποιώντας μέγιστα το διάφραγμα.

Ασκήσεις ενδυνάμωσης αναπνευστικών μυών.

Ένας εξειδικευμένος τρόπος ενδυνάμωσης των αναπνευστικών μυών, επιτυγχάνεται με την χρήση του αναπνευστικού εξασκητή (triflow). Συμπεριλαμβάνει την μέγιστη εισπνευστική ικανότητα και την μέγιστη εκπνευστική ικανότητα.

• Μέγιστη εισπνευστική ικανότητα:

Ο ασθενής αφού εφαρμόσει τα χείλη του γύρω από το επιστόμιο του σπιρόμετρου (triflow), εκτελεί μέγιστη βαθιά εισπνοή από το στόμα ώσπου να γεμίσουν εντελώς οι πνεύμονες με οξυγόνο και στην συνέχεια εκπνέει σε αργό ρυθμό από το στόμα για 3-4 δευτερόλεπτα. Θα πρέπει να εκτελέσει 10 συνεχόμενες επαναλήψεις.

• Μέγιστη εκπνευστική ικανότητα:

Ο ασθενής εκτελεί βαθιά εισπνοή από την μύτη σε αργό ρυθμό ώσπου να γεμίσουν εντελώς οι πνεύμονες. Έπειτα εκπνέει από το στόμα μέσα στο επιστόμιο με μέγιστη εκπνοή ώσπου να αδειάσουν εντελώς οι πνεύμονες. Θα πρέπει επίσης να εκτελέσει 10 συνεχόμενες επαναλήψεις.

Η βελτίωση επιτυγχάνεται μέσω της εξάσκησης επαναλαμβάνοντας τις ασκήσεις αρκετές φορές στην διάρκεια της ημέρας.

Ειδικότερα ενδείκνυται σε νοσηλευόμενους με αναπνευστικές παθήσεις, σε ασθενείς έπειτα από χειρουργικές επεμβάσεις κυρίως άνω κοιλίας και καρδιάς όπως και σε κατακεκλειμένους ασθενείς όταν είναι εφικτό.

Με την εξάσκηση των αναπνευστικών μυών επιτυγχάνεται η βελτίωση της δύναμης, της αντοχής και της λειτουργικότητας των πνευμόνων.

Τεχνικές αποκατάστασης και απόχρεμψης πτυέλων

1. Εκμάθηση βήχα

Ο βήχας είναι μια βίαιη και απότομη ενεργητική εκπνοή με την γλωττίδα κλειστή που έχει σκοπό να βοηθήσει στον φυσιολογικό καθαρισμό του βλεννογόνου. Ιδανική θέση είναι η καθιστή. Μπορεί να συνδυαστεί ως συνέχεια της διαφραγματικής αναπνοής ξεκινώντας με ήπιες βαθιές αναπνοές που καταλήγουν σε χνωτίσματα και βήχα.

Ειδικότερα σε ασθενείς με Χ.Α.Π υπάρχει αδυναμία ενεργητικής εκπνευστικής ικανότητας. Οπότε είναι σημαντική η σωστή εκμάθηση βήχα και η στοχευμένη ενδυνάμωση των εκπνευστικών μυών.

2. Ειδικές θέσεις βρογχικής παροχέτευσης

Ο φυσικοθεραπευτής ανάλογα με το τμήμα του πνεύμονα που παρουσιάζει αυξημένη ποσότητα εκκρίσεων, τοποθετεί τον ασθενή σε τέτοια θέση που η βαρύτητα θα οδηγήσει τις εκκρίσεις στην ευκολότερη απομάκρυνση τους με την βοήθεια του βήχα.

3. Ειδικές τεχνικές παροχέτευσης – Πιέσεις, δονήσεις, πλήξεις

Σε συνέχεια των θέσεων βρογχικής παροχέτευσης, ο φυσικοθεραπευτής τοποθετεί τα χέρια του στην εκάστοτε θωρακική περιοχή εφαρμόζοντας τεχνικές για διευκόλυνση απόχρεμψης των πτυέλων.

Αυτές αποτελούνται από πιέσεις, δονήσεις και πλήξεις που εφαρμόζονται κατά την διάρκεια της εκπνοής με προσανατολισμό κεντρικά, προς την τραχεία. Αυτές οι τεχνικές είναι αναγκαίες σε κατακεκλειμένους ασθενείς που δεν είναι εφικτή η ενεργή συμμετοχή τους σε αναπνευστικές ασκήσεις, με σκοπό την βρογχική παροχέτευση.

4. Ενεργός κύκλος αναπνοών.

Συνδυαστική άσκηση αναπνοών με σκοπό τον βρογχικό καθαρισμό. Εφαρμόζεται σε θέσεις βρογχικής παροχέτευσης. Στην πρώτη φάση ο ασθενής ξεκινάει με διαφραγματικές αναπνοές για βέλτιστο πνευμονικό αερισμό.

Ακολουθούν οι θωρακικές εκπτύξεις και τέλος βεβιασμένες εκπνοές, όπου ο φυσικοθεραπευτής εφαρμόζει ειδικές τεχνικές για διευκόλυνση της απόχρεμψης πτυέλων (πιέσεις, πλήξεις, δονήσεις). Επαναλαμβάνεται αρκετές φορές ξεκινώντας ξανά με διαφραγματικές αναπνοές.

5. Τοποθέτηση ασθενή – Θέσεις χαλάρωσης

Κατά την διάρκεια ασκήσεων σε καθιστή θέση, η θωρακική μοίρα θα πρέπει να είναι σε ανατομική όρθια θέση (αποφυγή κυφωτικής-χαλαρής στάσης) , ώστε να εκπτύσσεται ομαλά και χωρίς να συμπιέζεται ο πνεύμονας.

Σε ασθενείς με Χ.Α.Π η κλίση του κορμού εμπρός βελτιώνει  τη λειτουργία του διαφράγματος. Επίσης μειώνει την δύσπνοια, την ενεργοποίηση επικουρικών μυών και κατ’ επέκταση την μείωση του αναπνευστικού έργου των πνευμόνων.

Αερόβια άσκηση

Αναπόσπαστο κομμάτι στην ομαλή αναπνευστική λειτουργικότητα αποτελεί η σωματική άσκηση. Βελτιώνει την αερόβια ικανότητα και κατ’ επέκταση την αύξηση της δύναμης και της αντοχής του καρδιο-αναπνευστικού συστήματος.

Σκοπός της άσκησης είναι η βελτιστοποίηση της σωματικής απόδοσης καθώς και η αυτονομία του ασθενή στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Ο φυσικοθεραπευτής αξιολογώντας την κατάσταση του εκάστοτε ασθενή προσαρμόζει ένα προοδευτικό πρόγραμμα άσκησης με γνώμονα την δύσπνοια, την μυϊκή κόπωση και τον κορεσμό της αιμοσφαιρίνης στο οξυγόνο.

Σε αρχικό στάδιο προτείνεται η διαλλειματική άσκηση για μικρότερο βαθμό δυσκολίας. Με την χρήση οξύμετρου παρακολουθείται ο κορεσμός αιμοσφαιρίνης του οξυγόνου ώστε να βελτιωθεί και να σταθεροποιηθεί στα φυσιολογικά επίπεδα (φυσιολογική τιμή άνω του 95%, κάτω από 89% υποδηλώνει αναπνευστική ανεπάρκεια.

Επίσης σημαντικό ρόλο στην αερόβια ικανότητα παίζει η γενική μυϊκή ενδυνάμωση. Είναι απαραίτητο οι ασκήσεις να συγχρονίζονται με την αναπνοή, εκπνέοντας κατά την διάρκεια της μειομετρικής σύσπασης (βράχυνσης) των μυών και εισπνέοντας  σε αργό ρυθμό κατά την επιστροφή της κίνησης (πλειομετρική σύσπαση) για βέλτιστη απόδοση.

Πρόληψη

• Διακοπή καπνίσματος: Το κάπνισμα είναι το πρώτο αίτιο που προκαλεί αναπνευστικές παθήσεις. Οπότε η διακοπή του καπνίσματος είναι η αποτελεσματικότερη παρέμβαση.
• Μέτρα προστασίας κατά του κορονοϊού και της κοινής εποχικής γρίπης (εμβολιασμός, χρήση προστατευτικής μάσκας, αποφυγή συναθροίσεων κ.α) ειδικότερα σε αναπνευστικούς ασθενείς.
• Προληπτική εξέταση για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία για χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος (ΧΑΠ, άσθμα). Η σπιρομέτρηση είναι μια ιατρική εξέταση που πραγματοποιείται από πνευμονολόγο για την αξιολόγηση της αναπνευστικής λειτουργίας.
• Καλή φυσική κατάσταση: Η συστηματική άσκηση βοηθάει στην ομαλή λειτουργία του κάρδιο-αναπνευστικού συστήματος, καθώς και την ικανότητα για βέλτιστη μυϊκή δύναμη και αντοχή του σώματός μας.
• Σωστή διατροφή – θωράκιση ανοσοποιητικού συστήματος.

Για ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα αναπνευστικής αποκατάστασης απευθυνθείτε στον φυσικοθεραπευτή σας.

Ακολούθησε το fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Κίμωνας Φρουδάκης, Φυσικοθεραπευτής, Ηράκλειο Κρήτης