Υπερπροπόνηση: Συμπτώματα, διάγνωση και θεραπεία

Στο παρόν άρθρο θα μάθεις τα συμπτώματα, τη διάγνωση και τη θεραπεία της υπερπροπόνησης.

Η βελτίωση της απόδοσης είναι αποτέλεσμα της συστηματικής προπόνησης, του σωστού δηλαδή συνδυασμού επιβάρυνσης, γύμνασης και αποκατάστασης.

Η υπερβολική ποσότητα και η υψηλή ένταση των προπονήσεων, σε συνδυασμό με προσωπικά προβλήματα του ασκούμενου και άλλους εξωγενείς παράγοντες, είναι συνήθεις παράγοντες που επιβαρύνουν και συμβάλλουν στην καταπόνηση απο την υπερπροπόνηση.

Γράφει ο Στέλιος Κωστάκης , Γυμναστής , Καλλιθέα

Η υπερβολική επιβάρυνση οδηγεί σε αυξανόμενης έντασης αίσθημα κόπωσης. Το γεγονός αυτό προκαλεί διαταραχή της ισορροπίας που αναφέρθηκε, καθώς απαιτούνται μεγαλύτεροι περίοδοι αποκατάστασης, και δεν είναι εφικτή η πλήρης ανάληψη του οργανισμού.

Η εφαρμογή ενός λανθασμένου προπονητικού προγράμματος, καθώς και η παρατεταμένη και έντονη αθλητική δραστηριότητα, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με έναν αντιαθλητικό τρόπο ζωής, ή/και με πιθανά μικροπροβλήματα υγείας (π.χ. λοιμώξεις ανώτερων αναπνευστικών οδών), αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες πρόκλησης ψυχοσωματικής υπερφόρτισης.

Τι είναι η υπερπροπόνηση

Η παρατεταμένη έντονη σωματική και ψυχική επιβάρυνση του οργανισμού ενός αθλητή που συνοδεύεται και από μείωση της αθλητικής του απόδοσης οδηγεί σε μια παθολογική κατάσταση των αθλητών που ονομάζεται υπερπροπόνηση.

Ως υπερπροπόνηση ορίζεται η ανικανότητα να διατηρήσει κάποιος την απόδοσή του στα προηγούμενα ικανοποιητικά όρια, παρά την εντατική προπόνηση. Η υπερπροπόνηση μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια.

Ως μορφές υπερπροπόνησης αναφέρονται η απλή προπονητική κόπωση, η υπερπροσπάθεια, η οξεία υπερπροπόνηση και το σύνδρομο υπερπροπόνησης.

Ποια η διαφορά κόπωσης και υπερπροπόνησης;

Ως προπονητική κόπωση αναφέρεται η κόπωση που εμφανίζεται μετά από μια εξαντλητική προπόνηση ή μια σειρά από αγώνες. Υποχωρεί εύκολα μετά από απλή ανάπαυση.

Εάν η επιβάρυνση της προπόνησης είναι πολύ μεγάλη στη διάρκεια ενός μικρού σχετικά χρονικού διαστήματος, τότε μπορεί να εμφανιστεί μια παροδική ελάττωση της απόδοσης. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται υπερπροσπάθεια (overreaching).

Αποτελεί πιο προχωρημένη μορφή κόπωσης. Εμφανίζεται συνήθως όταν ο αθλητής επιφορτίζεται και με εξωαθλητικό σωματικό ή/και ψυχολογικό stress, ενώ η διάρκεια της ανάπαυσής του είναι περιορισμένη. Περίπου ένα 30% των αθλητών υψηλού επιπέδου εμφανίζει επεισόδιο υπερπροσπάθειας στη διάρκεια της καριέρας του.

Η αποχή του αθλητή για μικρό χρονικό διάστημα από προπονήσεις, η επαρκής ανάπαυση του και η σωστή διατροφή του, πλούσια σε υδατάνθρακες, διακόπτει την πορεία της διαταραχής αυτης. Μία απλή αναπαυση τις περισσότερες φορές είναι αρκετή για να αποκατασταθεί η διαταραχή της υπερπροσπάθειας.

Αν η επιβάρυνση της προπόνησης διαρκέσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, τότε και η ελάττωση της απόδοσης διαρκεί για περισσότερο χρόνο. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται οξεία υπερπροπόνηση και απαιτεί επαρκή ανάπαυση, σωστή διατροφή και ενίοτε αποκατάσταση των ηλεκτρολυτικών διαταραχών, ώστε να αποκατασταθούν μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Εάν η οξεία υπερπροπόνηση δεν διαγνωστεί έγκαιρα και ο αθλητής δεν αναπαυθεί επαρκώς, τότε η κατάσταση μετατρέπεται σε χρόνια παθολογική διαταραχή, δηλαδή στη χρόνια υπερπροπόνηση ή σύνδρομο υπερπροπόνησης.

Που οφείλεται το σύνδρομο της χρόνιας υπερπροπόνησης;

Το σύνδρομο της χρόνιας υπερπροπόνησης συνήθως οφείλεται στο γεγονός ότι ο αθλητής συνεχίζει να πpoπονείται παρά τα συμπτώματα, πιστεύοντας ότι η πτώση της απόδοσης οφείλεται σε ανεπαρκή προπόνηση.

Αθλητές που επιδιώκουν την τελειότητα, ευαίσθητοι, επίμονοι και απαιτητικοί έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να εμφανίσουν το σύνδρομο αυτό.

Θα πρέπει πάντως να αναφερθεί ότι οι μορφές υπερπροπόνησης που αναφέρθηκαν δεν αποτελούν ξεχωριστές οντότητες με διαφορετικά συμπτώματα η μία από την άλλη, αλλά η μια είναι πρόδρομη μορφή της άλλης με τελικό αποτέλεσμα το άθροισμα των συμπτωμάτων τους.

Ποιους αφορά;

Το σύνδρομο υπερπροπόνησης αποτελεί μια συνήθη διαταραχή της υγείας ενός αθλητή, και αφορά ασφαλώς τόσο τον πρωταθλητισμό όσο όμως και τον ερασιτεχνικό αθλητισμό.

Η εμφάνιση του συνδρόμου στους ερασιτέχνες αθλητές αφορά κυρίως δρομείς και γενικότερα συστηματικά ασκούμενους σε αγωνίσματα μαραθωνίων και υπερμαραθωνίων που συνήθως καταφεύγουν σε προπονητικές υπερβολές. Γυμνάζονται ενδεχομένως χωρίς προπονητική καθοδήγηση, ενώ αρκετοί εξ αυτών είναι και εξαρτημένοι από την άσκηση.

Στο σύνδρομο υπερπροπόνησης, η ελάττωση της απόδοσης και τα άλλα συμπτώματα του συνδρόμου διαρκούν για αρκετούς μήνες παρά την ανάπαυση του αθλητή. Η ελάττωση της αθλητικής απόδοσης, η εμφάνιση ανεξήγητης κόπωσης και οι διαταραχές του ύπνου και της διάθεσης είναι τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του συνδρόμου.

Συμπτώματα της υπερπροπόνησης

Το σύνδρομο υπερπροπόνησης χαρακτηρίζεται από σειρά παθολογικών εκδηλώσεων που αφορούν κυρίως διαταραχές των σκελετικών μυών, λειτουργικές μεταβολές του νευρικού και κυρίως του ενδοκρινικού συστήματος, πτώση της άμυνας του οργανισμού, μεταβολές στο ψυχολογικό προφίλ του αθλητή και διαφοροποίηση πλήθους λειτουργικών και βιοχημικών παραμέτρων.

Πιο συγκεκριμένα, τα κύρια συμπτώματα είναι:

• Μείωση της αθλητικής απόδοσης.
• Αύξηση του χρόνου αποκατάστασης μετά από άσκηση (η καρδιακή συχνότητα παραμένει άνω των 100 σφ/λεπτό για 10 λεπτά).
• Αύξηση του βασικού ρυθμού μεταβολισμού.
• Μείωση του νευρομυϊκού συντονισμού με αποτέλεσμα τη σημαντική απώλεια της επιδεξιότητας των κινήσεων, η οποία συχνά εκδηλώνεται με πρωτοεμφανιζόμενα λάθη τεχνικής και μυοσκελετικούς τραυματισμούς.
• Διαταραχές εμμήνου ρύσεως.
• Μείωση της μυϊκής δύναμης.
• Πεπτικές διαταραχές (δυσπεψία, δυσκοιλιότητα).
• Αυξημένο αίσθημα κόπωσης.
• Μείωση του σωματικού λίπους.
• Μείωση της όρεξης.
• Αυξημένο αίσθημα δίψας.

Διαταραχή κυκλοφορικού και αναπνευστικού συστήματος

Στο κυκλοφορικό και αναπνευστικό σύστημα παρατηρούνται τα περισσότερα συμπτώματα σε αθλητές οι οποίοι πάσχουν από σύνδρομο υπερπροπόνησης.

Συνήθως παρατηρείται αυξημένη διαφορά στην καρδιακή συχνότητα μεταξύ της ξαπλωμένης και της όρθιας θέσης. Επίσης, συχνά καταγράφεται μεταβολή στις συνήθεις τιμές αρτηριακής πίεσης και καρδιακής συχνότητας ηρεμίας.

Ειδικότερα ως προς τον καρδιακό ρυθμό διαπιστώνονται μεταβολές της καρδιακής συχνότητας στην ηρεμία (συνήθως παρατηρείται αύξηση των 10 περίπου σφ/min), κατά την άσκηση μεγαλύτερη καρδιακή συχνότητα κατά την εκτέλεση συγκεκριμένου έργου υπομέγιστης έντασης), αλλά και κατά την αποκατάσταση βραδύτερος ρυθμός μείωσης της καρδιακής συχνότητας.

Από το αναπνευστικό σύστημα παρατηρείται αυξημένη συχνότητα αναπνοών και πρόσληψης οξυγόνου στην ηρεμία και στην υπομέγιστη προσπάθεια αυξημένος πνευμονικός αερισμός.

Διαταραχή ανοσοποιητικού συστήματος

Οι διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος και γενικότερα της άμυνας του οργανισμού σε εκείνους που πάσχουν από το σύνδρομο υπερπροπόνησης αφορούν κυρίως την εκδήλωση αυξημένης ευαισθησίας σε λοιμώξεις, αλλά και την αυξημένη συχνότητα εκδήλωσης αλλεργικών αντιδράσεων (δερματίτιδες, ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα κ.ά.).

Διαταραχή ψυχικής υγείας

Επιπλέον, το σύνδρομο υπερπροπόνησης είναι δυνατό να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στη διάθεση του αθλητή και γενικότερα στην ψυχική του υγεία.

Ειδικότερα, η ένταση των προπονήσεων, τα προσωπικά προβλήματα, η απογοήτευση από την πτώση της αθλητικής απόδοσης, οδηγούν σε μεταβολές του ψυχισμού.

Χαρακτηριστικά ψυχολογικά συμπτώματα στη χρόνια υπερπροπόνηση είναι η απάθεια ή και η ληθαργική κατάσταση σε σοβαρότερες μορφές, πρωτοεμφανιζόμενες φοβίες, ανασφάλεια και υιοθέτηση συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται από μείωση αξιών (π.χ. σκέψεις για ενδεχόμενη χρήση απαγορευμένων ουσιών).

Ο υπερπροπονημένος αθλητής επίσης συχνά έχει αδυναμία συγκέντρωσης, αυξημένο άγχος, διαταραχές ύπνου (συνήθως αυπνία) και μειωμένη πρόσληψη θερμίδων λόγω ανορεξίας.

Επιπρόσθετα, είναι δυνατό να επισημανθούν και άλλες σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως μείωση αυτοεκτίμησης, μελαγχολία και κατάθλιψη, που μπορεί να οδηγήσουν και σε κοινωνική απομόνωση.

Διάγνωση

Στον αθλητή με ενδείξεις συνδρόμου υπερπροπόνησης, η διάγνωση μπορεί να τεθεί με την αναγνώριση των σχετικών συμπτωμάτων, αλλά και με τη βοήθεια ορισμένων αιματολογικών και βιοχημικών εξετάσεων.

Ειδικότερα, η διάγνωση, αλλά και ο έλεγχος της πορείας του συνδρόμου υπερπροπόνησης γίνεται από ένα συνδυασμό κλινικών εξετάσεων. Οι πιο σημαντικές από τις κλινικές δοκιμασίες είναι:

α) η καθημερινή καταγραφή των επιπέδων κόπωσης

β) η καθημερινή μέτρηση της καρδιακής συχνότητας ηρεμίας

γ) η παρακολούθηση των μεταβολών της καρδιακής συχνότητας ιδιαίτερα κατά την αποκατάσταση μετά από μέγιστη κόπωση

Αναφορικά με τις εργαστηριακές εξετάσεις πρέπει να αναφερθεί ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος αιματολογικός ή βιοχημικός δείκτης του οποίου η μεταβολή να καταδεικνύει με βεβαιότητα την ύπαρξη του συνδρόμου.

Τα κυριότερα εργαστηριακά – βιοχημικά ευρήματα στο σύνδρομο υπερπροπόνησης παρουσιάζονται παρακάτω, ενώ η διαφορική διάγνωση θα πρέπει να γίνει από ένα σημαντικό αριθμό παθολογικών ή μη καταστάσεων, ιδιαίτερα όταν αυτές εκδηλώνονται με γενικά συ μπτώματα και κυρίως με καταβολή, όπως ιογενείς λοιμώξεις, διατροφικές ή μεταβολικές διαταραχές, αναιμία, ανεπαρκή ύπνο, αφυδάτωση, ασκησιογενή βρογχόσπασμο, ψυχολογικό stress, λήψη φαρμάκων, συστηματικά νοσήματα (όπως καρδιαγγειακά, σακχαρώδης διαβήτης, υπερθυρεοειδισμός κ.ά.), λοιμώδη ηπατίτιδα, AIDS κ.ά.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ : Για ποιους λόγους αυξάνεται η τιμή της κρεατινικής κινάσης (CPK) στο αίμα και ποια η σχέση της με τη σωματική κόπωση  

Θεραπεία της υπερπροπόνησης

Η έγκαιρη διάγνωση του συνδρόμου υπερπροπόνησης σε πρώιμα στάδια και πολύ περισσότερο η πρόληψή του θα πρέπει να αποτελούν κύριο στόχο της υποστήριξης ενός αθλητή. Η θεραπεία του συνδρόμου για την υπερορπόνηση περιλαμβάνει:

α) διακοπή της αθλητικής δραστηριότητας

β) επαρκή ανάπαυση

γ) ψυχολογική υποστήριξη

δ) συμπτωματική θεραπεία

ε) τροποποίηση του προπονητικού προγράμματος (προοδευτική και ελεγχόμενη αύξηση της επιβάρυνσης, απουσία ψυχολογικού stress)

στ) σωστή διατροφή (δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες και πρωτεΐνες).

Η διακοπή της αθλητικής δραστηριότητας μπορεί να χρειαστεί να έχει διάρκεια από εβδομάδες μέχρι και μήνες ή ολόκληρη αγωνιστική περίοδο, ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και των εργαστηριακών ευρημάτων.

Συμπέρασμα

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να καταλάβει κανείς αν διατρέχει κίνδυνο εμφάνισης του συνδρόμου της υπερποπόνησης. Θα πρέπει να μάθουμε όλοι να «ακούμε» το σώμα μας και τις ανάγκες του.

Πολύ συχνά θα μας «μιλήσει» αν νιώθει ότι κάτι δεν του κάνει καλό. Ένα μεγάλο ποσοστό της προπονητικής μακροζωίας εξαρτάται από αυτή την ικανότητα που χρειάζεται όλοι μας να έχουμε για να παραμείνουμε υγιείς να επιτυγχάνουμε επιδόσεις.

 Ακολούθησε το fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Στέλιος Κωστάκης , Γυμναστής , Καλλιθέα

Βιβλιογραφία

Cardoos, N. (2015). Overtraining syndrome. Current sports medicine reports, 14(3), 157-158. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25968844/

Carfagno, D. G., & Hendrix, J. C. (2014). Overtraining syndrome in the athlete: current clinical practice. Current sports medicine reports, 13(1), 45-51. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24412891/

Deligianis, A P. (2016). Ιατρική της άθλησης (3rd ed.). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Kreher, J. B., & Schwartz, J. B. (2012). Overtraining syndrome: a practical guide. Sports health, 4(2), 128-138. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3435910/

Meeusen, R., Duclos, M., Foster, C., Fry, A., Gleeson, M., Nieman, D., … & Urhausen, A. (2013). Prevention, diagnosis and treatment of the overtraining syndrome: Joint consensus statement of the European College of Sport Science (ECSS) and the American College of Sports Medicine (ACSM). European Journal of Sport Science, 13(1), 1-24. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23247672/