Ενας αθλητής ή κάποιος που γυμνάζεται πρέπει ανα διαστήματα να υποβληθεί σε κάποιες ιατρικές εξετάσεις. Μάθε κάποιες αρκετά βασικές.

Πότε μπορώ να επιστρέψω στις προπονήσεις και τους αγώνες; Είναι ασφαλές για την υγεία μου να αθλούμαι; Αυτές είναι ορισμένες συχνές απορίες, είτε είσαι αθλητής σε ανταγωνιστικό επίπεδο είτε ασκείσαι για να ωφελήσεις την υγεία σου και τον τρόπο ζωής σου.

Είναι απολύτως λογικές, όπως επίσης καλό είναι να προηγηθεί μία σειρά εξετάσεων πριν ασχοληθείς με την άσκηση.

Γράφει ο Παπαδογιάννης Αθανάσιος, Ιατρός – Καρδιολόγος, Νέα Σμύρνη

Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον προς τον τομέα του προαθλητικού ελέγχου λόγω και ορισμένων επεισοδίων αιφνιδίου καρδιακού θανάτου (ανακοπής).

Ποιες εξετάσεις πρέπει όσοι γυμνάζονται να κάνουν συχνά;

Πάμε να δούμε ορισμένες από τις σημαντικότερες εξετάσεις, με τη μερίδα του λέοντος (από άποψη σημασίας) να καταλαμβάνει ο έλεγχος που αφορά το καρδιαγγειακό σύστημα.

1. Εξετάσεις αίματος

Μία καλή αρχή για να διερευνήσεις την κατάσταση του οργανισμού σου είναι οι εξετάσεις αίματος, που περιλαμβάνουν τη γενική εξέταση αίματος, τις βιοχημικές εξετάσεις, τον προσδιορισμό ορμονών και τα επίπεδα βιταμινών.

Στη γενική αίματος προσδιορίζονται τα επίπεδα των λευκών αιμοσφαιρίων, της αιμοσφαιρίνης, του αιματοκρίτη και των αιμοπεταλίων.

Μεγάλης σημασίας είναι οι τιμές των ερυθροκυττάρων, της αιμοσφαιρίνης και του αιματοκρίτη, καθώς αντανακλούν την ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου στους ιστούς. Τιμές κάτω από τα φυσιολογικά όρια υποδηλώνουν την παρουσία αναιμίας.

Διαταραχές στις τιμές των λευκών αιμοσφαιρίων ή των αιμοπεταλίων πρέπει να εκτιμώνται από τον ιατρό σου και δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι λοιμώξεις συχνά διαταράσσουν τα επίπεδά τους.

Από το βιοχημικό έλεγχο υπάρχουν ορισμένες εξετάσεις με ιδιαίτερη σημασία. Για παράδειγμα, η κρεατινική κινάση (CPK) είναι ένα ένζυμο που υπάρχει σε μεγάλη ποσότητα στο μυϊκό ιστό (σκελετικοί μύες, μυοκάρδιο και λείοι μύες) και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην άσκηση.

Τα αυξημένα επίπεδα της CPK αντανακλούν μυϊκή καταστροφή (από την απλή μυϊκή βλάβη έως σημαντικότερες καταστάσεις όπως είναι η ραβδομυόλυση) και μας κατευθύνουν προς την ανάγκη περαιτέρω ενυδάτωσης, αποφυγής έντονης κόπωσης ή πιθανής πρόκλησης τοξικότητας από φάρμακα.

Μία υποσημείωση, ειδικά για άτομα με αυξημένη χοληστερίνη που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή (ειδικά τις στατίνες): σε περίπτωση μυϊκού άλγους, καλό είναι να συμβουλεύεστε το γιατρό σας προς έλεγχο και των επιπέδων CPK.

Ένας άλλος σημαντικός δείκτης είναι η ουρία. Πρόκειται για ουσία που απομακρύνει το άζωτο που σχηματίζεται στον οργανισμό και παρουσιάζει άμεση συσχέτιση με τα επίπεδα πρωτεϊνών που προσλαμβάνουμε. Υψηλές τιμές μπορεί να οφείλονται σε αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών, ειδικά μέσω συμπληρωμάτων διατροφής ή να είναι ένδειξη αφυδάτωσης.

Άλλος σημαντικός δείκτης, ειδικά της νεφρικής λειτουργίας είναι η κρεατινίνη. Εμπλέκεται στο μεταβολισμό της κρεατίνης και της φωσφορικής κρεατίνης των μυών, ενώ ένα μικρό μέρος προέρχεται από το κρέας της τροφής.

Σε περιπτώσεις διαταραχής της νεφρικής λειτουργίας μειώνεται η αποβολή της από τους νεφρούς και αυξάνονται τα επίπεδά της στο αίμα. Επίσης, ορισμένα φάρμακα είναι δυνατό να επηρεάσουν τα επίπεδα κρεατινίνης, ειδικά κάποια σκευάσματα που χορηγούνται για την αρτηριακή υπέρταση.

Η TSH (θυρεοειδοτρόπος ορμόνη) είναι μία ορμόνη υπεύθυνη για την παραγωγή των ορμονών του θυρεοειδούς αδένα (Τ3, Τ4) παίζοντας σημαντικό ρόλο όχι μόνο στο μεταβολισμό του οργανισμού μας αλλά και σε πολλές άλλες λειτουργίες όπως για παράδειγμα στη λειτουργία της καρδιάς μας.

Η τεστοστερόνη είναι μία στεροειδής ορμόνη που ανήκει στην ομάδα των ανδρογόνων και παράγεται κυρίως από τους όρχεις. Τα ανδρογόνα προάγουν την πρωτεϊνοσύνθεση και την ανάπτυξη των ιστών, επομένως η τεστοστερόνη είναι δείκτης αναβολικής δραστηριότητας του οργανισμού.

Υπάρχουν αρκετές ακόμη εξετάσεις, όπως οι τρανσαμινάσες (SGOT, SGPT – δείκτες ηπατικής λειτουργίας), οι ηλεκτρολύτες (Νάτριο, Κάλιο, Μαγνήσιο, Ασβέστιο), τα επίπεδα σιδήρου, φερριτίνης κ.α.

Σε κάθε περίπτωση τα αποτελέσματα των εξετάσεων ερμηνεύονται και αξιολογούνται από τον ιατρό σου με βάση το ιστορικό σου, την κλινική κατάσταση, τα ευρήματα της κλινικής εξέτασης και τη φαρμακευτική αγωγή που – ενδεχομένως – να λαμβάνεις.

2. Καρδιολογικός έλεγχος

Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη βαρύτητα στη σημασία του καρδιολογικού ελέγχου πριν την άσκηση, ειδικά μετά και από περιστατικά αθλητών, όπως αυτό του Christian Eriksen στον αγώνα της Δανίας με τη Φινλανδία για το Euro 2020.

Ο βασικός έλεγχος περιλαμβάνει την κλινική εξέταση, το ηλεκτροκαρδιογράφημα, το Triplex καρδιάς (υπερηχοκαρδιογράφημα) και πιθανώς και το Test κοπώσεως (δοκιμασία κοπώσεως).

Παρά την εντυπωσιακή τεχνολογική εξέλιξη, ειδικά των τελευταίων ετών, που έχει αγγίξει και τον τομέα της ιατρικής, ο ρόλος του ιστορικού και της κλινικής εξέτασης εξακολουθεί να παραμένει πολύ σημαντικός στον καρδιολογικό προαθλητικό έλεγχο. Με τη λήψη ιστορικού και την κλινική εξέταση ο ιατρός αποκλείει πιθανές παθήσεις και κατευθύνει το άτομο προς τις απαραίτητες εξετάσεις.

Διαφορετική προσέγγιση θα ακολουθηθεί σε εξεταζόμενο που δεν έχει ιατρικό ιστορικό και διαφορετική σε κάποιον με ιστορικό αιφνιδίου θανάτου σε μικρή ηλικία στην οικογένειά του. Με αυτό τον τρόπο ελαχιστοποιείται ο χρόνος αλλά και το κόστος, το οποίο είναι όχι μόνο οικονομικό, αλλά και ψυχολογικό, ειδικά σε άτομα ασυμπτωματικά που υποβάλλονται σε εξετάσεις.

Επίσης, διαφορετική ένταση άσκησης ή και είδος άσκησης επιτρέπεται σε ορισμένες παθήσεις, όπως είναι η στένωση αορτής ή η δίπτυχη αορτική βαλβίδα. Ακόμα, διαφορές υπάρχουν και ανάλογα με τη βαρύτητα των νοσημάτων.

Το Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ), αν και μετράει πάνω από 100 χρόνια ‘’ζωής’’, αποτελεί μία φθηνή, γρήγορη, σημαντική και αξιόπιστη μέθοδο εκτίμησης της καρδιακής λειτουργίας. Είναι δυνατό να ανευρεθούν αρρυθμίες ή ενδείξεις παρουσίας δομικών ανωμαλιών της καρδιάς (πχ. παρουσία υπερτροφίας) που θα οδηγήσουν σε περαιτέρω έλεγχο.

Η δοκιμασία κοπώσεως αποτελεί μία απλή, αναίμακτη εξέταση, σημαντική κυρίως για τη διάγνωση ύπαρξης στεφανιαίας νόσου. Ο εξεταζόμενος ασκείται (σε κυλιόμενο τάπητα – διάδρομο ή σε ποδήλατο), υπό συνεχή ηλεκτροκαρδιογραφική παρακολούθηση.

Είναι, επίσης, χρήσιμη εξέταση για την παρακολούθηση ατόμων με στεφανιαία νόσο (όπως σε άτομα με ιστορικό εμφράγματος μυοκαρδίου), για την εκτίμηση πόνου στο στήθος, ιστορικού αρρυθμιών ή για την αξιολόγηση ικανότητας άσκησης σε άτομα με παράγοντες κινδύνου (όπως ο διαβήτης ή η υπέρταση) που επιθυμούν να ασκηθούν.

Το Triplex καρδιάς (υπερηχοκαρδιογράφημα) είναι μία σχετικά γρήγορη, ανώδυνη μέθοδος που δεν χρησιμοποιεί ακτινοβολία και παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη λειτουργία της καρδιάς, την παρουσία διαταραχών κινητικότητας της καρδιάς (διαταραχή στην κίνηση υποδηλώνει την ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης), ανωμαλιών στις βαλβίδες, παρουσία υγρού ή επικοινωνιών μεταξύ κοιλοτήτων της καρδιάς.

Τέλος, να σημειωθεί πως, αναλόγως της κατάστασης και του ιστορικού του κάθε ατόμου είναι πιθανό να χρειαστεί περαιτέρω έλεγχος. Για παράδειγμα σε άτομο με αναφερόμενες αρρυθμίες (συχνά αναφέρεται ως ‘’φτερούγισμα’’) ενδέχεται να τοποθετηθεί Holter ρυθμού (είναι ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα 24ώρου ή και 48ώρου).

Σε άτομο που έχει περάσει πρόσφατα μυοκαρδίτιδα θα προηγηθεί έλεγχος που θα περιλαμβάνει και μαγνητική τομογραφία καρδιάς πριν την επάνοδο στις αθλητικές δραστηριότητες.

Να σταθούμε ειδικά σε άτομα με σοβαρά νοσήματα της καρδιάς, όπως σοβαρό έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια ή πνευμονική υπέρταση.

Σε αυτά τα άτομα δύναται να εφαρμοστεί η διαδικασία της καρδιακής αποκατάστασης, ενός προγράμματος που πραγματοποιείται από εξειδικευμένο προσωπικό και περιλαμβάνει άσκηση, διατροφή και εκπαίδευση του ατόμου για τη βελτίωση του προσδόκιμου επιβίωσης και της ποιότητας ζωής.

3. Μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO2 max)

Αποτελεί ίσως την εξέταση με την οποία έχουμε συνδέσει περισσότερο τον προαθλητικό έλεγχο σε αθλητές, καθώς κυκλοφορούν αρκετές φωτογραφίες με επαγγελματίες αθλητές να την πραγματοποιούν.

Αποτελεί σημαντικό δείκτη της αντοχής του ατόμου, καθώς δείχνει την ικανότητα να καταναλώνει οξυγόνο κατά τη διάρκεια μίας άσκησης μακράς διάρκειας και πόση ανοχή υπάρχει στο γαλακτικό οξύ.

Η ενέργεια που απαιτείται κατά την άσκηση προέρχεται από το μεταβολισμό υδατανθράκων και η διαδικασία καλείται αερόβια όταν υπάρχει οξυγόνο και αναερόβια όταν απουσιάζει. Συγκεκριμένα η κατανάλωση οξυγόνου κατά την άσκηση έχει ένα όριο, το οποίο είναι η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου, έπειτα από το οποίο λαμβάνει χώρα η αναερόβια διαδικασία.

Επομένως η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου προσδιορίζει τα όρια της αντοχής του οργανισμού αλλά και τα όρια στην κατανάλωση οξυγόνου. Εκφράζεται σε τιμές ml/kg/min, λαμβάνοντας δηλαδή υπόψη και τη σωματική μάζα του ασκούμενου.

Η VO2 max αντανακλά τη μέγιστη λειτουργική προσαρμοστικότητα του αναπνευστικού, του καρδιαγγειακού και του μυικού συστήματος. Είναι σημαντική παράμετρος στον καθορισμό του προγράμματος και της έντασης της προπόνησης.

Ο εξεταζόμενος συνδέεται όπως και στη δοκιμασία κοπώσεως, ενώ φοράει επιπλέον μία μάσκα (μέσω της οποίας λαμβάνονται πληροφορίες σχετικά με την αναπνοή) και ασκείται σε διάδρομο.

Εξίσου μεγάλη είναι η αξία της σε άτομα με καρδιαγγειακά νοσήματα, καθώς είναι δείκτης κλινικής κατάστασης, πρόγνωσης και καθορισμού αντιμετώπισης και προγράμματος άσκησης.

4. Ισοκινητικό δυναμόμετρο

Αποτελεί διαδιακασία στην οποία καταγράφονται οι μυϊκές δυνάμεις διαφόρων ομάδων μυών, ενώ υπάρχει και δυνατότητα ενδυνάμωσης, εκγύμνασης μυών, αξιολόγηση ύπαρξης μυϊκών ανεπαρκειών, δυσαναλογιών (σημαντική πληροφορία για την πρόληψη τραυματισμών) και συντονισμού της κίνησης για την τελειοποίηση της κατάλληλης μυϊκής δύναμης.

Ο αθλητής/ασκούμενος κάθεται σε ειδική καρέκλα και γίνονται οι απαιτούμενες μετρήσεις – προγράμματα. Ακόμα μία εικόνα με την οποία έχουμε συνδέσει αθλητές.

5. Λιπομέτρηση

Πρόκειται για τη διαδικασία κατά την οποία προσδιορίζεται το ποσοστό λίπους στο σώμα για να χαρακτηριστεί κάποιος ως ελλιποβαρής, φυσιολογικός, υπέρβαρος, παχύσαρκος.

Όλο και περισσότερη σημασία δίνεται τα τελευταία χρόνια στα επίπεδα λίπους στο σώμα μας. Κι αν για τους αθλητές συνδέεται άμεσα με τη φυσική τους κατάσταση και τις επιδόσεις τους, η σημασία του ποσοστού λίπους είναι μεγάλη για όλο τον πληθυσμό, ως παράγοντας αυξημένου κινδύνου.

Κι αυτό γιατί συνοδεύεται από αντίσταση στην ινσουλίνη και υπερινσουλιναιμία (καταστάσεις που προδιαθέτουν σε διαβήτη και σε καρδιακές παθήσεις).

Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για τη λιπομέτρηση, όπως η μέθοδος DEXA, η αξονική και η μαγνητική τομογραφία ή και η μέτρηση ‘’αποθηκών’’ λίπους με υπερήχους.

6. Εξέταση ούρων και κοπράνων

Και οι δύο εξετάσεις παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση του οργανισμού.

Η χροιά των ούρων (το χρώμα) επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως την ενυδάτωση, τη διατροφή, τη λήψη φαρμάκων ή τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής.

Για παράδειγμα σκούρα ούρα υποδηλώνουν την ανάγκη περαιτέρω ενυδάτωσης, θολά ούρα ίσως να παραπέμπουν σε λοίμωξη του ουροποιητικού, ενώ κόκκινα ούρα σημαίνουν απώλεια αίματος (αιματουρία), αλλά μην ξεχνάμε και τις περιπτώσεις όπου έχουμε καταναλώσει παντζάρια.

Περαιτέρω στοιχεία όπως το pH των ούρων, οι κρύσταλλοι, το σάκχαρο, η πρωτεϊνη μπορεί να αντανακλούν λήψη φαρμάκων, βλάβη του νεφρού ή διαβήτη.

Με την εξέταση κοπράνων λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες για την καλή απορρόφηση των τροφών, την περίπτωση δυσαπορρόφησης και δυσανεξίας σε ορισμένα τρόφιμα, την παρουσία βακτηρίων, και τη δυσαπορρόφηση ορισμένων βιταμινών.

Βάσει αυτών των στοιχείων μπορεί να καθοριστεί ένα πλάνο διατροφής, βελτιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την ενέργεια και την απόδοσή σου.

Ακολούθησε το fmh.gr στο Google News, στο Twitter, στο Facebook στο Υoutube και στο Instagram

Παπαδογιάννης Αθανάσιος, Ιατρός – Καρδιολόγος, Νέα Σμύρνη

Πηγές

1. Αθλητική Καρδιολογία (Fioranelli M, Frajese G – Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Δεληγιάννης Α, Αναστασάκης Α)

2. Καρδιολογία (Τούσουλης Δ)
3. https://www.escardio.org/Guidelines/Clinical-Practice-Guidelines/sports-cardiology-and-exercise-in-patients-with-cardiovascular-disease
4. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/JAHA.119.012235
5. Εγχειρίδιο για την Σωματική Αξιολόγηση Αθλητών (Καρατζαφέρη Χ)